Σε έναν μεγάλο βαθμό, τα αποτελέσματα που βιώσαμε στο παρελθόν καθορίζουν τις αποφάσεις που λαμβάνουμε για το μέλλον. Αυτό είναι ένα από τα πιο σημαντικά μαθήματα που μας διδάσκει η πρόσφατη έρευνα της συμπεριφορικής χρηματοοικονομικής. Να έχετε επίγνωση αυτής της προκατάληψης-παγίδας, καθώς μπορεί να έχει συνέπειες για εσάς στο μέλλον!
Η ψυχολογική έρευνα καταδεικνύει ότι έχουμε την τάση να παίρνουμε αποφάσεις μέσω της αλληλεπίδρασης μεταξύ δύο εγκεφαλικών συστημάτων: του διαισθητικού-αυτόματου και του γνωστικού-αναδραστικού. Το πρώτο σύστημα του εγκεφάλου, που ονομάστηκε και Σύστημα 1 από ψυχολόγους, τείνει να έχει την μεγαλύτερη επιρροή και είναι πάντα (συχνά ασυνείδητα) ενεργό. Με άλλα λόγια, χρησιμοποιούμε πάντα τη διαίσθησή μας στη λήψη αποφάσεων. Στο πλαίσιο των επενδυτικών αποφάσεων, αυτό οδηγεί σε ορισμένα προβλέψιμα λάθη στις αποφάσεις μας, ή σε αυτό που λέμε “συμπεριφορικές προκαταλήψεις (behavioral biases)”.
Μία από τις πιο γνωστές και εύστοχες συμπεριφορικές προκαταλήψεις είναι η “προκατάληψη παρέκτασης” (extrapolation bias) με την οποία έχουμε την τάση να παρεκτείνουμε υπέρμετρα τις πρόσφατες τάσεις. Για παράδειγμα, φανταστείτε την εξής κατάσταση. Ο Marc είναι ένας ιδιαίτερα αθλητικός και ελκυστικός νεαρός άνδρας, που οδηγεί ένα ακριβό σπορ αυτοκίνητο και συνοδεύει μια πραγματικά εντυπωσιακή ξανθιά κοπέλα. Τι νομίζετε ότι είναι πιο πιθανό;
Α) O Marc είναι ποδοσφαιριστής της Premier League
Β) Ο Marc είναι νοσοκόμος
Ψυχολογική έρευνα δείχνει ότι γενικά οι περισσότεροι άνθρωποι τείνουν να θεωρήσουν την απάντηση Α) ως την πιο πιθανή σε μια τέτοιου είδους ερώτηση. Ωστόσο, υπάρχουν περισσότεροι νοσοκόμοι από ότι παίκτες της Premier League! Γιατί οι άνθρωπο τείνουν να θεωρήσουν την Α) ως την πιο πιθανή απάντηση; Αυτό συμβαίνει γιατί οι προσδοκίες μας συχνά σχηματίζονται με βάση την εκτίμησή μας του πόσο συναφείς (αντιπροσωπευτικές) προς την περιγραφή είναι οι απαντήσεις (όπου ενστικτωδώς ο Marc πρέπει να είναι παίκτης της Premier League) αντί να ακολουθούμε τους νόμους της στατιστικής.
Μία συνέπεια μίας τέτοιας εκτίμησης που βασίζεται στην αντιπροσωπευτικότητα είναι ότι τείνουμε να βλέπουμε επαναλαμβανόμενα μοτίβα σε τυχαίες ακολουθίες. Για παράδειγμα πάρτε 10 ρίψεις ενός κέρματος. Ποια αλληλουχία κρίνετε πιο πιθανή;
Α) Κορώνα-Γράμματα-Κορώνα-Γράμματα-Γράμματα- Κορώνα- Κορώνα – Γράμματα-Γράμματα –Κορώνα
Β) Κορώνα- Κορώνα – Κορώνα – Κορώνα- Κορώνα-Γράμματα- Γράμματα- Γράμματα – Γράμματα-Γράμματα
Σε γενικές γραμμές, οι περισσότεροι άνθρωποι κρίνουν το ενδεχόμενο μιας ακολουθίας Α) ως πιο πιθανό από ό, τι της ακολουθίας Β) Εσείς άραγε; Στην πραγματικότητα, και οι δύο είναι εξίσου πιθανές. Τότε γιατί έχουμε την τάση να πιστεύουμε το αντίθετο; Η ακολουθία Α φαίνεται να αντιπροσωπεύει το τυχαίο. Αντίθετα, η ακολουθία Β δεν φαίνεται αντιπροσωπευτική του τυχαίου. Άλλωστε, πώς μπορεί κάτι τυχαίο να δείχνει σαφή ακολουθία στην σειρά που εμφανίζονται η κορώνα και τα γράμματα. Σύμφωνα με την «αντιπροσωπευτικότητα» κρίνουμε ένα μοτίβο ως τυχαίο αν φαίνεται ή δίνει την αίσθηση ότι αντιπροσωπεύει ένα τυχαίο μοτίβο.
Οι ψυχολόγοι το πάνε ένα βήμα παραπέρα. Μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε από τους ψυχολόγους Gilovich, Vallone και Tversky (1985) αποκαλύπτει ότι έχουμε την τάση να αντιλαμβανόμαστε μια τυχαία σειρά, σαν μία σειρά που εμπεριέχει μια τάση. Με άλλα λόγια, τείνουμε να εντοπίζουμε τάσεις, εκεί που στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν. Αντίστοιχα, έχουμε την τάση να παρεκτείνουμε στο χρόνο τα αποτελέσματα σχετικά σύντομων, πρόσφατων περιόδων (extrapolation bias).
Στις επενδυτικές αποφάσεις μας η μεροληπτική παρέκταση (extrapolation bias) έχει σημαντικό αντίκτυπο. Συνεπάγεται ότι οι προσδοκίες μας για τις μελλοντικές αποδόσεις των ενεργητικών (αλλά και μετοχών και αμοιβαίων κεφαλαίων) τείνουν να είναι μια αντανάκλαση των αποδόσεων τους κατά το πρόσφατο παρελθόν. Για παράδειγμα, οι πρόσφατες θετικές αποδόσεις μετοχών είναι πιθανό να οδηγήσουν σε ευνοϊκές προσδοκίες για τις μελλοντικές αποδόσεις των μετοχών, ενώ το αντίθετο ισχύει για τις πρόσφατες αρνητικές αποδόσεις των μετοχών. Στην πραγματικότητα τέτοιου είδους συμπεριφορά εμφανίζεται σε αρκετές δημοφιλής έρευνες επενδύσεων. Παραδείγματος χάριν, η Αμερικανική Ένωση Ιδιωτών Επενδυτών, Ψυχολογίας Αμερικανού Επενδυτή (AAII) παρουσίασε σημαντική αύξηση στο λόγο προσδοκία ανόδου των μετοχών/προσδοκία πτώσης των μετοχών μετά τις πρόσφατες καλές αποδόσεις των μετοχών. Με άλλα λόγια, οι επενδυτές είναι πιο αισιόδοξοι αυτή τη στιγμή, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί στο σε μεγάλο βαθμό στις προσδοκίες που καλλιεργούν μόνο και μόνο οι καλές αποδόσεις των μετοχών κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών.
Εν κατακλείδι, οι προηγούμενες αποδόσεις διαμορφώνουν τις αποφάσεις μας για το μέλλον. Είναι αυτό συνετό; Η μεροληπτική παρέκταση υποδεικνύει ότι τείνουμε να ακολουθούμε τις τάσεις. Σε περιόδους που οι αγορές όντως έχουν μια τάση αυτό τείνει να είναι ωφέλιμο για την απόδοση του χαρτοφυλακίου. Ωστόσο, αποδεικνύεται ότι έχουμε πέσει θύματα της μεροληπτικής παρέκτασης όχι μόνο σε τέτοιες στιγμές «τάσεων», αλλά και σε περιόδους που οι αγορές δεν ακολουθούν κάποια τάση. Σε αυτούς τους καιρούς η μεροληπτική προέκταση μπορεί να αποδειχθεί αρκετά επιζήμια.
Ως εκ τούτου, να λαμβάνετε υπόψη την μεροληπτική παρέκταση κατά τη λήψη των επενδυτικών αποφάσεών σας. Ως συμβουλή: μην αφήνετε την απόφασή σας να καθοδηγείται εξολοκλήρου από το παρελθόν. Έτσι, ξεχάστε το παρελθόν – διαγράψτε το – και λάβετε τις αποφάσεις σας πιστεύοντας ότι οι εποχές που ζούμε έχουν μια ουδετερότητα. Η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία!
Source: Gilovich, Vallone and Tversky (1985). The hot hand in basketball: On the misperception of random sequences. Cognitive Psychology, 17, 295-314.
