Τα «Επαγγελματικά Ταμεία» στην παγκόσμια αγορά

Για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας- επάρκειας των συνταξιοδοτικών τους συστημάτων, γίνονται μεταρρυθμίσεις που περιλαμβάνουν αύξηση εισφορών,  αλλαγές στους κανόνες τιμαριθμοποίησης των συντάξεων, μικρότερη αναπλήρωση του προ της συνταξιοδότησης μισθού,  κίνητρα με στόχο την επιμήκυνση του χρόνου εργασίας.

Στις ερχόμενες δεκαετίες αναμένεται σημαντική αύξηση των κρατικών δαπανών για συντάξεις εξαιτίας της  αύξησης του προσδόκιμου ορίου ζωής της  υπογεννητικότητας και της  συνταξιοδότησης της γενιάς των baby boomers.

Για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας και της επάρκειας των συνταξιοδοτικών τους συστημάτων, σε πολλές χώρες έγιναν και συνεχίζονται μέχρι σήμερα εκτενείς μεταρρυθμίσεις που εστιάζονται σε βασικές ενέργειες, οι οποίες περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων αύξηση εισφορών,  αλλαγές στους κανόνες τιμαριθμοποίησης των συντάξεων,    μικρότερη αναπλήρωση του προ της συνταξιοδότησης μισθού,  κίνητρα με στόχο την επιμήκυνση του χρόνου εργασίας, προ-χρηματοδότηση μελλοντικών ελλειμμάτων,  και  γενικώς κίνητρα για την περαιτέρω ανάπτυξη ή για την δημιουργία επαγγελματικών ταμείων.

 Ποιοι είναι όμως οι τύποι επαγγελματικών ταμείων; Με βάση τα μέχρι σήμερα ισχύοντα θα μπορούσαμε να τους διακρίνουμε με βάση τα χαρακτηριστικά τους σε τρεις κατηγορίες που είναι:

 1. Τα  παραδοσιακά ταμεία καθορισμένων παροχών (defined benefit) όπου η σύνταξη που δίνεται στους ασφαλισμένους είναι συνήθως εγγυημένη από τον εργοδότη και εξαρτάται από τον μισθό με τον οποίο θα συνταξιοδοτηθεί ο εργαζόμενος.

 2. Τα  Ταμεία καθορισμένων εισφορών (defined contribution) όπου η σύνταξη εξαρτάται από το υψος των μηνιαίων εισφορών και την απόδοση της περιουσίας των ταμείων.

 3. Τα  Υβριδικά ταμεία (hybrid plans) -στα οποία επιχειρείται ο συνδυασμός των πλεονεκτημάτων των προηγούμενων δύο ταμείων – και διακρίνονται σε

• εξαρτημένα ταμεία παροχών (conditional benefit plans)

• average career pension plans

• cash balance plans.

 Τάσεις και προοπτικές επαγγελματικών ταμείων διεθνώς

Σε διεθνές επίπεδο η κινητικότητα που παρουσιάζεται γύρω από το θέμα των επαγγελματικών ταμείων είναι σημαντική και καταδεικνύει τον προσανατολισμό των κοινωνιών, των πολιτικών που εφαρμόζονται και των κυβερνητικών κινήσεων που γίνονται για την ενίσχυση του θεσμού αυτού. Στο πλαίσιο αυτό μπορούμε να καταγράψουμε τις «αποδεικτικές» ενέργειες που είναι:

Δόθηκαν κίνητρα για την δημιουργία ή ανάπτυξη επαγγελματικών ταμείων καθώς τα στοιχεία δείχνουν ότι την περίοδο 2000-2006 θεσμοθετήθηκαν επαγγελματικά ταμεία σε 15 χώρες και παράλληλα προωθήθηκαν κλαδικά ταμεία σε Βέλγιο και Γερμανία ενώ απλοποιήθηκε  η διαδικασία λειτουργίας και  μειώθηκε το λειτουργικό κόστος των Ταμείων καθορισμένων εισφορών στην Ιρλανδία, τη  Μ. Βρετανία και τη Σουηδία.

Καταγράφηκε στροφή από Ταμεία καθορισμένων παροχών σε υβριδικά και ταμεία καθορισμένων παροχών και ειδικότερα: στη Μ. Βρετανία εμφανίζεται περιορισμός της συμμετοχής νέων εργαζομένων σε ταμεία καθορισμένων παροχών, στις ΗΠΑ επίσης υπάρχει εμφανής στροφή σε cash balance plans και ταμεία καθορισμένων εισφορών και στην Ολλανδία προσανατολισμός σε σε average career pension plans

 Διακυβέρνηση

Αναμφισβήτητα, απαραίτητη προϋπόθεση για την δημιουργία αποτελεσματικού ιδιωτικού τομέα συντάξεων είναι η καλή διακυβέρνηση των ταμείων με στόχο την ελαχιστοποίηση των «συγκρούσεων» μεταξύ ασφαλισμένων και διοίκησης των ταμείων. Πρόσφατα κάποιες χώρες υιοθέτησαν κανονισμούς χρηστής διακυβέρνησης ενώ σε άλλες οι ενώσεις επαγγελματικών ταμείων πρωτοστατούν στην δημιουργία κώδικα καλής διακυβέρνησης.

  Ακόμα σε ένα αυξανόμενο αριθμό χωρών παρατηρείται η δημιουργία ταμείων προστασίας συντάξεων Αυτά έχουν ως ρόλο την κάλυψη υποχρεώσεων μελλοντικών συντάξεων που τυχόν δεν μπορεί να καλύψει η εταιρεία που δημιούργησε το Ταμείο όπως σε περίπτωση πτώχευσης

 Εποπτεία

Επίσης, παρατηρείται ότι στο πλαίσιο της λήψης μέτρων για την καλύτερη εποπτεία των ταμείων υιοθετούνται νέοι λογιστικοί κανόνες που αφορούν την αποτίμηση  των υποχρεώσεων  (ΙFRS 17/IAS19/FAS87) και την αποτύπωση τους στον ισολογισμό των επιχειρήσεων, οι οποίοι όμως έχουν μεγεθύνει το κόστος και τους κινδύνους για τις εταιρίες που καταβάλουν για τους εργαζόμενούς τους τις εισφορές ή δίνουν την εγγύηση για το ύψος της σύνταξης. Επίσης δημιουργούνται κανονιστικά πλαίσια με βάση τους κινδύνους (risk based regulation) που αντιμετωπίζουν τα ταμεία.

Ακόμα σε ένα αυξανόμενο αριθμό χωρών παρατηρείται η δημιουργία ταμείων προστασίας συντάξεων (π.χ. PBGC-ΗΠΑ, PPF-Μ. Βρετανία). Αυτά έχουν ως ρόλο την κάλυψη υποχρεώσεων μελλοντικών συντάξεων που δεν μπορεί να καλύψει η εταιρεία που δημιούργησε το Ταμείο όπως σε περίπτωση πτώχευσης.

 Νέα χρηματο-οικονομικά προϊόντα για την διαχείριση κινδύνων

Έχοντας αναγνωριστεί από τους διαχειριστές των ταμείων ότι οι υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν μοιάζουν με την φιλοσοφία των μακροχρόνιων κρατικών ομολόγων, έχουν αυξήσει την ζήτηση από τα ταμεία για καλύτερη διαχείριση κινδύνων τους. Και αυτό επιτυγχάνεται όπως αποδεικνύεται στην καθημερινή πρακτική των ταμείων με το να προσανατολίζονται σε μακροχρόνια κρατικά ομόλογα, ομόλογα συνδεδεμένα με τον πληθωρισμό, παράγωγα (συμβόλαια ανταλλαγής επιτοκίων και πληθωρισμού) και τέλος στα annuities που είναι προϊόντα που πουλάνε οι ασφαλιστικές εταιρείες διασφαλίζοντας στον συνταξιούχο διαχείριση του ποσού που πήρε από το ταμείο του και εγγύηση ότι θα το εισπράττει μέχρι το τέλος της ζωής του.  

 Χρηματοπιστωτική κρίση και επιπτώσεις στα Ταμεία

Η έλευση της χρηματοπιστωτικής κρίσης στην παγκόσμια οικονομία σαφώς δεν μπορεί να μην μετρηθεί ως προς τις πραγματικές αλλά και τις δυνητικές συνέπειες που έχει στα ταμεία. Ετσι, μπορούμε να αναφέρουμε σε μια πρώτη προσέγγιση τις επιπτώσεις ως εξής:

 Μείωση περιουσίας 

Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, μέχρι τον Οκτώβριο του 2008, η συνολική περιουσία των ταμείων του δευτέρου πυλώνα είχε μειωθεί κατά 20%..  Ενώ μέχρι το τέλος του έτους οι απώλειες των ταμείων υπολογίζεται ότι θα ξεπεράσουν το 25%.

  Παρά την μεγάλη πτώση του 2008, η μέση ετήσια πραγματική απόδοση ταμείων την τελευταία δεκαπενταετία ήταν στην Σουηδία 8,5% και στις ΗΠΑ και την Μ. Βρετανία 6,1%

 Παρά την μεγάλη πτώση του 2008, η μέση ετήσια πραγματική απόδοση ταμείων την τελευταία δεκαπενταετία ήταν στην Σουηδία 8,5% και στις ΗΠΑ και την Μ. Βρετανία 6,1% (ΟΟΣΑ, Pension Markets in Focus, Dec. 2008).  Αυτό σημαίνει ότι ως μακροχρόνιοι επενδυτές δεν πρέπει να βλέπουμε κοντόφθαλμα αλλά σε βάθος χρόνου.

* Στα Ταμεία καθορισμένων εισφορών

 Οι  Επιπτώσεις εξαρτώνται από την κατανομή επενδύσεων (% σε μετοχές) και την ηλικία του ασφαλισμένου. Οσο λιγότερο εκτεθειμένα είναι σε μετοχές τόσο ελαχιστοποιείται η ζημία από την πτώση.

 * Στα Ταμεία καθορισμένων παροχών

Αναφύεται ο κίνδυνος μειωμένων συντάξεων σε περίπτωση πτώχευσης του εργοδότη και σε όσες χώρες δεν έχουν αναπτυχθεί τα ταμεία προστασίας συντάξεων.

 Αύξηση υποχρεώσεων

Η κρίση είχε σαν συνέπεια την μείωση της περιουσίας και παράλληλα την αύξηση των υποχρεώσεων των ταμείων εξαιτίας της πτώσης των επιτοκίων. Συγκεκριμένα την περίοδο 1998-2008 ο λόγος περιουσίας/ υποχρεώσεων επιδεινώθηκε κατά 36,3% (29% επιδείνωση το 2008)

   Μικρότερη ανοχή στον κίνδυνο

Αναμφισβήτητα, η κρίση δημιουργεί επιφυλάξεις και αυτές έχουν ως συνέπεια την μείωση των επενδύσεων σε μετοχές, αύξηση των ομολόγων, διασπορά επενδυτικού κινδύνου. Επίσης οδηγεί σε αναθεώρηση της απόφασης για επενδύσεις σε προϊόντα υψηλού κινδύνου (hedge funds, private equity, structured products, commodities) και δημιουργεί τάση για λιγότερη χρήση παραγώγων για αντιστάθμιση κινδύνων(μετοχών, επιτοκίων, πληθωρισμού, μακροζωίας) – ελαχιστοποίηση κινδύνου αντισυμβαλλομένου (counterparty risk). Τέλος, κατατείνει στην ελαστικότερη εφαρμογή κανόνων για την αποτίμηση των υποχρεώσεων και την διατήρηση του λόγου περιουσίας υποχρεώσεων.

   Επαγγελματικά ταμεία – τάσεις και προοπτικές συμπεράσματα

Η μέχρι σήμερα εμπειρία σχετικά με την λειτουργία των Ταμείων, οι νέες συνθήκες που διαμορφώνονται στην εργασία, και οι οικονομικές εξελίξεις στην παγκόσμια αγορά οδηγούν στον σχεδιασμό νέων τύπων ταμείων τα οποία θα  μοιράζουν τους κινδύνους, θα   προσαρμόζουν τις παροχές στις επικρατούσες χρηματο-οικονομικές συνθήκες και θα  εγγυώνται ένα ελάχιστο επίπεδο παροχών.

Ταυτόχρονα όμως δημιουργούνται ανάγκες και νέα δεδομένα που οδηγούν στην αποτελεσματικότερη εποπτεία, διακυβέρνηση και προστασία των Ταμείων. Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι η χρηματοοικονομική κρίση αναδεικνύει την αξία του συστήματος πολλών πυλώνων στην ασφάλιση.