Την 11.3.2009 οργανώθηκε στην Αθήνα από τη μεσιτική εταιρεία Aon Turner ημερίδα με θέμα «Ορισμός ενός γεγονότος στο πλαίσιο των αντασφαλιστικών συμβάσεων». Σκοπός της ημερίδας ήταν να ξεκινήσει μια συζήτηση που θα οδηγήσει στην καλύτερη και ομοιόμορφη κατανόηση του ορισμού του «ενός», δηλαδή του
ενιαίου, γεγονότος που ενεργοποιεί την εφαρμογή μιας αντασφαλιστικής σύμβασης προστασίας από συσσώρευση ζημιών καταστροφικού χαρακτήρα.
Η ημερίδα πραγματοποιήθηκε στον απόηχο των ζημιών από τα «Δεκεμβριανά του 2008», δηλαδή των εμπρησμών, φθορών και λεηλασιών κατά τις κοινωνικοπολιτικές «ταραχές» της περιόδου 6-22 Δεκεμβρίου 2008, αφορμή των οποίων υπήρξε ο φόνος του 15χρονου Α. Γ. από αστυνομικό όργανο το βράδυ της 6.12.2008 στα Εξάρχεια. Είχαν σχετικά πρόσφατα υπάρξει δύο ακόμη συμβάντα εν δυνάμει καταστροφικού χαρακτήρα, οι πυρκαγιές του καλοκαιριού του 2007 στην Πελοπόννησο και την Εύβοια και ο σεισμός του Ιουνίου 2008 στη βορειοδυτική Πελοπόννησο.
Η προσέγγιση του θέματος στην ημερίδα επιχειρήθηκε κυρίως με βάση τον ορισμό του καταστροφικού γεγονότος συγκεκριμένης αντασφαλιστικής εταιρείας για τον πρακτικό λόγο ότι αυτός απαντάται σήμερα στις περισσότερες τέτοιες συμβάσεις της ελληνικής αγοράς
.
Όπως ήταν φυσικό, τα Δεκεμβριανά του 2008 χρησίμεψαν ως πρακτικό παράδειγμα εφαρμογής του όρου και αναπτύχθηκαν δύο απόψεις με βάση τον εν λόγω ορισμό. Κατά την πρώτη, τα Δεκεμβριανά του 2008 δεν ήταν ένα ενιαίο γεγονός, αλλά πολλά χωριστά γεγονότα, το καθένα από τα οποία ήταν γεωγραφικά περιορισμένο στα όρια «της πόλης, της κωμόπολης ή του χωριού» όπου εκδηλώθηκε. Κατά τη δεύτερη, την οποία είχα την ευκαιρία να υποστηρίξω στη συζήτηση που ακολούθησε, επρόκειτο για ενιαίο γεγονός τόσο επί της ουσίας όσο και με βάση τον ορισμό.
Για λόγους κατανόησης της επιχειρηματολογίας που θα εκθέσω στη συνέχεια, παραθέτω σε μετάφραση το συγκεκριμένο όρο (οι επισημάνσεις με εντονότερα στοιχεία είναι δικές μου):
«1 Για τους σκοπούς αυτής της αντασφαλιστικής συμφωνίας, ένα γεγονός θα περιλαμβάνει όλες τις ασφαλισμένες ζημιές οι οποίες προέρχονται άμεσα από την ίδια αιτία και οι οποίες συμβαίνουν κατά την ίδια χρονική περίοδο και στην ίδια περιοχή. Η εν λόγω αιτία νοείται ως ο κίνδυνος που άμεσα προκαλεί τις ζημιές ή όπου υπάρχουν διάφοροι κίνδυνοι οι οποίοι, σε μη διακοπτόμενη αιτιώδη σειρά, έχουν προκαλέσει τις ζημιές, ο κίνδυνος ο οποίος υπήρξε το έναυσμα της αιτιώδους σειράς.
Για παράδειγμα, εφόσον καλύπτονται από αυτήν την αντασφαλιστική συμφωνία, ζημιές που προκλήθηκαν από τους κινδύνους που αναφέρονται πιο κάτω με τα στοιχεία α) έως στ) θα αποτελούν ενιαία γεγονότα:
α) θύελλα εξαιτίας ατμοσφαιρικής διαταραχής που συνήθως χαρακτηρίζεται έτσι από μετεωρολογικό ίδρυμα,
β) χαλάζι και/ή καταιγίδα και/ή ανεμοστρόβιλους εξαιτίας ατμοσφαιρικής διαταραχής,
γ) σεισμό, παλιρροϊκό κύμα, ηφαιστειακή έκρηξη,
δ) πλημμύρα από μια και την αυτή περίσταση ύψωσης της στάθμης του νερού που μπορεί να έχει περισσότερες από μια κορυφώσεις και που μπορεί να συμβεί σε περισσότερα από ένα σώματα νερού,
ε) εκτεταμένη πυρκαγιά,
στ) απεργία, ταραχή, λαϊκή εξέγερση ή βίαιη διαδήλωση που συμβαίνει εντός των ορίων μιας πόλης, μιας κωμόπολης ή ενός χωριού.
2 Εάν ο αριθμός των γεγονότων δεν μπορεί να καθοριστεί σύμφωνα με την παράγραφο 1, θα εφαρμόζεται τότε η ακόλουθη ρήτρα ωρών. Έτσι ένα γεγονός θα περικλείει μια συνεχή χρονική περίοδο που θα αρχίζει με την επέλευση της πρώτης ασφαλισμένης ζημιάς του αντασφαλιζόμενου και θα διαρκεί
– 24 ώρες για τους κινδύνους που αναφέρονται υπό το στοιχείο 1 (β)
– 72 ώρες για τους κινδύνους που αναφέρονται υπό το στοιχείο 1 (α), (ε) και (στ)
– 504 ώρες για τους κινδύνους που αναφέρονται υπό το στοιχείο 1 (δ)
– 168 ώρες για τους κινδύνους που αναφέρονται υπό το στοιχείο 1 (γ) καθώς και εκείνους τους κινδύνους που δεν μνημονεύονται στην παράγραφο 1 αλλά καλύπτονται από αυτήν την αντασφαλιστική συμφωνία.
Σε περίπτωση διαφορετικών κινδύνων που δεν συνδέονται μεταξύ τους με μη διακοπτόμενη αιτιώδη σειρά, ο εφαρμοστέος αριθμός ωρών αντιστοιχεί σε εκείνες του κινδύνου ο οποίος προκάλεσε το μέγιστο ποσό ζημιάς.
3 Στην περίπτωση περισσότερων από ένα γεγονότων, εάν είναι αδύνατο να κατανεμηθούν οποιεσδήποτε ζημιές, ο αντασφαλισμένος θα τις κατανείμει στο γεγονός του οποίου η αιτία είναι πλέον πιθανή να τις προκάλεσε.
4 Σε περίπτωση αβεβαιότητας επί επιστημονικών ζητημάτων, τα μέρη συμφωνούν να ζητήσουν συμβουλές ειδικών από ουδέτερο και αναγνωρισμένο οργανισμό.»
Όπως φαίνεται από τον πιο πάνω ορισμό, το βασικό κριτήριο για να χαρακτηριστεί ένα πλήθος ζημιών ως ενιαίο γεγονός είναι οι ζημιές αυτές να προέρχονται άμεσα από την ίδια αιτία και να συμβαίνουν κατά την ίδια χρονική περίοδο και στην ίδια περιοχή, να έχουν δηλαδή κοινή αφετηρία και να συμπίπτουν χρονικά και τοπικά.
Πώς κρίνονται τα Δεκεμβριανά του 2008 ως προς αυτό το κριτήριο αντικειμενικά και χωρίς οποιαδήποτε αξιολογική κρίση;
· Τα Δεκεμβριανά του 2008 είχαν ως κοινή αφετηρία και ως κοινό σημείο αναφοράς σε όλη τη διάρκειά τους, όπου κι αν συνέβησαν, το φόνο του Α.Γ. από τον αστυνομικό φρουρό.
· Οι συγκεντρώσεις και πορείες ξεκίνησαν στην Αθήνα λίγη ώρα μετά το φόνο και από την επόμενη κιόλας ημέρα επεκτάθηκαν σε πολλές άλλες πόλεις με σημαντικό πληθυσμό φοιτητών και μαθητών.
· Οι συγκεντρώσεις και πορείες σταμάτησαν ταυτόχρονα σε όλη τη χώρα την 22.12.2008, όχι από σύμπτωση αλλά γιατί έκλεισαν λόγω εορτών τα σχολεία και τα πανεπιστήμια.
· Από το ίδιο το βράδυ της 6.12.2008 καταλυτικό ρόλο στην εξάπλωση και εξέλιξη του φαινομένου έπαιξε το διαδίκτυο (ηλεκτρονικά μηνύματα και blogs).
· Κύριο χαρακτηριστικό όλων των εκδηλώσεων, όπου κι αν συνέβησαν, ήταν η διαμαρτυρία κατά του κοινωνικοπολιτικού συστήματος και η αμφισβήτησή του με στοιχεία βίαιου ριζοσπαστισμού.
· Κυρίαρχο ρόλο σε όλες τις εκδηλώσεις, όπου κι αν συνέβησαν, είχαν τα νεαρά άτομα (15-25 ετών).
· Αξιοσημείωτη ήταν η παρουσία σε όλες τις εκδηλώσεις ειδικά των μαθητών και η ύπαρξη και παρέμβαση πανελλαδικού συντονιστικού οργάνου τους.
· Οι εκδηλώσεις καλύφθηκαν και σχολιάστηκαν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδες, διαδικτυακοί τόποι) ως ενιαίο γεγονός πανελλαδικού χαρακτήρα.
· Οι πολιτικοί φορείς αντιμετώπισαν, σχολίασαν και διαχειρίστηκαν τις εκδηλώσεις επίσης ως ενιαίο γεγονός πανελλαδικού χαρακτήρα.
· Ολόκληρη η κοινωνία αντιλήφθηκε και απομνημόνευσε τις εκδηλώσεις επίσης ως ενιαίο γεγονός πανελλαδικού χαρακτήρα.
Όλα τα πιο πάνω στοιχεία καταδεικνύουν ότι τα Δεκεμβριανά του 2008 είχαν ενιαίο χαρακτήρα και ενιαία δυναμική, όπου κι αν συνέβησαν οι επιμέρους εκδηλώσεις τους. Έτσι ανταποκρίνονται πλήρως στον ορισμό του ενός, δηλαδή ενιαίου, γεγονότος, αφού είχαν την ίδια άμεση αιτία (βίαιες διαδηλώσεις νεαρών ατόμων ως διαμαρτυρία για το φόνο του 15χρονου Α. Γ. από αστυνομικό όργανο) και συνέβησαν κατά την ίδια χρονική περίοδο (6-22 Δεκεμβρίου 2008) και στην ίδια περιοχή (Ελλάδα).
Υπάρχει βέβαια ο αντίλογος ότι με βάση τον ορισμό ως «περιοχή» δεν μπορεί να θεωρηθεί μια ολόκληρη χώρα (η Ελλάδα), αλλά χωριστά κάθε πόλη, κωμόπολη ή χωριό. Εδώ θα παρατηρήσω καταρχήν ότι το σχετικό εδάφιο της παραγράφου 1 του ορισμού εισάγεται με τις λέξεις «Για παράδειγμα» και επομένως το περιεχόμενό του δεν είναι δεσμευτικό για τα συμβαλλόμενα μέρη.
Η διαφωνία μου όμως είναι κυρίως ως προς την ουσία και αφορά τις ιστορικές καταβολές και τη σημερινή λογική της σχετικής διάταξης περί «πόλης, κωμόπολης ή χωριού». Δεν είναι άμοιρο σημασίας ότι υπό το στοιχείο (στ) της παραγράφου 1 του ορισμού συνυπάρχουν με την απεργία η ταραχή, η λαϊκή εξέγερση και η βίαιη διαδήλωση. Στην παλαιότερη βιομηχανική Ευρώπη και Βόρεια Αμερική οι κίνδυνοι αυτοί ήταν συχνά αλληλένδετοι. Η εκδήλωση μιας απεργίας σε ένα εργοστάσιο είχε ως αποτέλεσμα την επέκτασή της και σε κάποια γειτονικά, που ενίοτε οδηγούσε και σε γενικότερες ταραχές και βίαιες διαδηλώσεις που μπορούσαν να εξαπλωθούν σε όλη την πόλη.
Τέτοια ιστορικά παραδείγματα υπάρχουν πολλά (Σικάγο 1886, Θεσσαλονίκη 1936 κ.ά.). Ωστόσο η ενημέρωση με τα τότε υπάρχοντα μέσα δεν ήταν τόσο γρήγορη και «ζωντανή» ώστε οι εκδηλώσεις να μεταλαμπαδευτούν εύκολα και σε άλλες πόλεις και να πάρουν ευρύτερο γεωγραφικό χαρακτήρα. Υπό αυτό το ιστορικό πρίσμα είναι φανερό ότι η διάταξη του στοιχείου 1 (στ) είχε διασταλτική μάλλον παρά συσταλτική πρόθεση. Δεν είχε δηλαδή σκοπό να περιορίσει το ενιαίο γεγονός στα όρια της πόλης, της κωμόπολης ή του χωριού, αλλά αντίθετα να αναγνωρίσει ότι το ενιαίο γεγονός μπορεί να εκτείνεται μέχρι και σε ολόκληρη πόλη, κωμόπολη ή χωριό.
Πόση επαφή έχει όμως με τη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα η έννοια της πόλης, της κωμόπολης ή του χωριού για τον ορισμό του ενιαίου γεγονότος; Πόσο συμβατή είναι με την έννοια του «παγκόσμιου χωριού» στο οποίο πλέον ζούμε; Αναφέρθηκα ήδη στο ρόλο της διαδικτυακής ενημέρωσης και επικοινωνίας κατά τα Δεκεμβριανά του 2008. Έχω την απόλυτα εδραιωμένη πεποίθηση ότι για τους σκοπούς της παρούσας συζήτησης η απόσταση της Αθήνας από τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα ή το Ηράκλειο δεν μπορεί να «μετριέται» σε χιλιόμετρα ή χρόνο φυσικής μετάβασης, αλλά σε χρόνο ενημέρωσης. Και αυτός είναι πρακτικά μηδενικός.
Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί αν μετά από αυτά έχει κάποιο σκοπό το στοιχείο 1 (στ) του ορισμού. Βεβαίως και έχει. Είναι αυτό που αναφέρεται στην τελευταία παράγραφο της σελίδας 6 του σχετικού με τον ορισμό του ενιαίου γεγονότος φυλλαδίου:
«Ένα από τα παραδείγματα, αυτό για τα γεγονότα που περιλαμβάνουν ζημιές προκαλούμενες από κοινωνικοπολιτικούς κινδύνους ( απεργία, ταραχή, λαϊκή εξέγερση ή βίαιη διαδήλωση), κάνει χρήση ορίων πόλης ή τομέα και έτσι αποκλίνει κάπως από το βασικό ορισμό κατά το ότι στην «περιοχή» αποδίδεται ένας συγκεκριμένος περιορισμός. Αυτή η απόκλιση γίνεται από πρόθεση, βασισμένη στην τρέχουσα πρακτική, και αποτρέπει τη διεύρυνση της κάλυψης λόγω ανησυχίας για πιθανή συσσώρευση.»
Από την πλευρά μου δεν μπορώ να μην παρατηρήσω ότι ακριβώς η πιθανή συσσώρευση είναι ο λόγος για τον οποίο συνάπτονται αυτές οι αντασφαλιστικές συμβάσεις (συμβάσεις προστασίας από συσσώρευση ζημιών καταστροφικού χαρακτήρα). Και πάντως η πιθανή συσσώρευση ασφαλισμένων ζημιών σε όλη την Ελλάδα (που είναι χώρα) είναι μικρότερη από ό,τι στο Λονδίνο (παρόλο που πρόκειται για πόλη) και αυτό δείχνει ότι ο σκοπούμενος περιορισμός της συσσώρευσης είναι στην πράξη αμφίβολης αποτελεσματικότητας.
Υπάρχει, τέλος, και το ζήτημα της «ρήτρας των 72 ωρών» της παραγράφου 2 του ορισμού. Αλλά ο σκοπός της ρήτρας αυτής είναι να χρησιμοποιηθεί επικουρικά και μόνο, εάν ο αριθμός των γεγονότων (κατά πόσο δηλαδή πρόκειται για ένα ή περισσότερα) δεν μπορεί να καθοριστεί σύμφωνα με την παράγραφο 1. Επομένως δεν απαιτείται εν προκειμένω η εφαρμογή της.
Πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι τα τρία 24ωρα που θέτει ως χρονικό όριο είναι καταφανώς ανεπαρκής περίοδος για τέτοιας φύσης γεγονότα και πιθανότατα εξυπηρετεί την ίδια λογική αποτροπής πιθανής συσσώρευσης που διέπει τον τοπικό περιορισμό που συζητήσαμε προηγουμένως. Ταυτόχρονα οφείλω να σημειώσω για λόγους πληρότητας και αντικειμενικότητας ότι ο αντίστοιχος ορισμός της άλλης μεγάλης αντασφαλιστικής εταιρείας με ηγετικό ρόλο στην ελληνική αγορά περιέχει τόσο το χρονικό περιορισμό των 72 ωρών όσο και τον τοπικό της πόλης, της κωμόπολης ή του χωριού και μάλιστα με τρόπο που δεν αφήνει καν περιθώρια ερμηνείας με βάση την ουσία και τα πραγματικά χαρακτηριστικά των συμβάντων. Απέχει δηλαδή ακόμη περισσότερο από το να ανταποκρίνεται στις σημερινές ανάγκες.
Ελπίζω ότι το παρόν σημείωμα αναδεικνύει ορισμένες σοβαρές αδυναμίες του συγκεκριμένου ορισμού ως προς τους κοινωνικοπολιτικούς κινδύνους που καλύπτουν οι αντασφαλιστικές συμβάσεις προστασίας από συσσώρευση ζημιών καταστροφικού χαρακτήρα. Ευτυχώς οι ανά σύμβαση ασφαλισμένες ζημιές από τα Δεκεμβριανά του 2008 δεν ήταν τέτοιου ύψους ώστε να προκύψει θέμα ενεργοποίησης της αντασφαλιστικής κάλυψης. Διαφορετικά αυτή η συζήτηση μπορεί να μην έμενε σε θεωρητικό επίπεδο.
Είναι όμως τώρα η ευκαιρία και η κατάλληλη στιγμή για επανεξέταση και διόρθωση αυτών των αδυναμιών. Η ασφαλιστική και αντασφαλιστική θεωρία και πρακτική έχει αποδείξει την ικανότητά της να εξελίσσεται και να παραμένει συνεχώς σε επαφή με την εκάστοτε τεχνική, οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα. Αυτό ακριβώς καλούμαστε να κάνουμε και τώρα ως προς το συγκεκριμένο ζήτημα.
Insurance World Το Πληρέστερο Ασφαλιστικό Portal. Ό,τι συμβαίνει στον ασφαλιστικό κόσμο γράφεται εδώ!
