Δύο προτάσεις με τις οποίες προσαρμόζονται οι κανόνες περί ευθύνης στην ψηφιακή εποχή, την κυκλική οικονομία και στον αντίκτυπο των παγκόσμιων αξιακών αλυσίδων ενέκρινε την Τετάρτη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Πρώτον, η Επιτροπή προτείνει τον εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων κανόνων για την αντικειμενική ευθύνη των κατασκευαστών όσον αφορά τα ελαττωματικά προϊόντα (από την έξυπνη τεχνολογία έως τα φαρμακευτικά προϊόντα). Οι αναθεωρημένοι κανόνες, αφενός, θα παρέχουν ασφάλεια δικαίου στις επιχειρήσεις, ώστε αυτές να μπορούν να επενδύουν σε νέα και καινοτόμα προϊόντα, και, αφετέρου, θα εξασφαλίζουν ότι τα θύματα μπορούν να λαμβάνουν δίκαιη αποζημίωση όταν υφίστανται ζημία από ελαττωματικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών και ανακαινισμένων προϊόντων. Δεύτερον, η Επιτροπή προτείνει για πρώτη φορά στοχευμένη εναρμόνιση των εθνικών κανόνων περί ευθύνης για την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ), ώστε να διευκολυνθεί η αποζημίωση των θυμάτων ζημιών που σχετίζονται με την ΤΝ. Σύμφωνα με τους στόχους της Λευκής Βίβλου για την ΤΝ και με την πρόταση που υπέβαλε η Επιτροπή το 2021 για μια νομοθετική πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη, όπου καθορίζεται ένα πλαίσιο για την αριστεία και την εμπιστοσύνη στην ΤΝ, οι νέοι κανόνες θα διασφαλίζουν ότι τα θύματα ωφελούνται από τα ίδια πρότυπα προστασίας όταν ζημιώνονται από προϊόντα ή υπηρεσίες τεχνητής νοημοσύνης, με εκείνα που ισχύουν όταν η ζημία προκαλείται υπό οποιεσδήποτε άλλες περιστάσεις.
Αναθεωρημένη οδηγία για την ευθύνη λόγω ελαττωματικών προϊόντων, προσαρμοσμένη στην πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση και τις παγκόσμιες αξιακές αλυσίδες
Η αναθεωρημένη οδηγία εκσυγχρονίζει και ενισχύει τους ισχύοντες καθιερωμένους κανόνες, οι οποίοι βασίζονται στην αντικειμενική ευθύνη των κατασκευαστών, όσον αφορά την αποζημίωση για σωματικές βλάβες, περιουσιακή ζημία ή απώλειες δεδομένων που προκαλούνται από μη ασφαλή προϊόντα, από τις καρέκλες κήπου έως τα προηγμένα μηχανήματα. Εξασφαλίζει δίκαιους και προβλέψιμους κανόνες, τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τους καταναλωτές, με τους εξής τρόπους:
εκσυγχρονίζοντας τους κανόνες περί ευθύνης για τα επιχειρηματικά μοντέλα της κυκλικής οικονομίας, ώστε να εξασφαλίζεται ότι οι κανόνες αυτοί είναι σαφείς και δίκαιοι για τις εταιρείες που τροποποιούν ουσιαστικά τα προϊόντα·
εκσυγχρονίζοντας τους κανόνες περί ευθύνης για τα προϊόντα στην ψηφιακή εποχή, ώστε να δίνεται η δυνατότητα αποζημίωσης για ζημίες όταν προϊόντα όπως τα ρομπότ, τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη ή τα συστήματα έξυπνης κατοικίας γίνονται μη ασφαλή λόγω επικαιροποιήσεων του λογισμικού τους, λόγω ψηφιακών υπηρεσιών ή υπηρεσιών ΤΝ που απαιτούνται για τη λειτουργία του προϊόντος ή όταν ο κατασκευαστής δεν καταφέρνει να διευθετήσει τα τρωτά σημεία που αφορούν την κυβερνοασφάλεια·
διαμορφώνοντας πιο ισότιμους όρους ανταγωνισμού μεταξύ κατασκευαστών εντός και εκτός της ΕΕ, έτσι ώστε, όταν οι καταναλωτές ζημιώνονται από μη ασφαλή προϊόντα που εισάγονται από τρίτες χώρες εκτός ΕΕ, να μπορούν να απευθύνονται στον εισαγωγέα ή στον ενωσιακό αντιπρόσωπο του κατασκευαστή για αποζημίωση·
εξασφαλίζοντας ότι οι καταναλωτές θα έχουν ισότιμη μεταχείριση με τους κατασκευαστές, καθώς απαιτούν από τους κατασκευαστές να δημοσιοποιούν πληροφορίες, καθιερώνουν περισσότερη ευελιξία όσον αφορά τους χρονικούς περιορισμούς για την άσκηση προσφυγής και μειώνουν το βάρος της απόδειξης για τα θύματα σε περίπλοκες υποθέσεις, όπως αυτές που αφορούν φαρμακευτικά προϊόντα ή τεχνητή νοημοσύνη.
Οδηγία περί ευθύνης για την τεχνητή νοημοσύνη, για ευκολότερη πρόσβαση των θυμάτων στην έννομη προστασία
Σκοπός της οδηγίας περί ευθύνης για την ΤΝ είναι να ορίσει ενιαίους κανόνες για την πρόσβαση σε πληροφορίες και για τη μείωση του βάρους της απόδειξης σε σχέση με ζημίες που προκαλούνται από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, ώστε να καθιερωθεί η ευρύτερη προστασία για τα θύματα (είτε πρόκειται για άτομα είτε για επιχειρήσεις) και να ενισχυθεί ο τομέας της ΤΝ χάρη στις αυξημένες εγγυήσεις. Η οδηγία θα εναρμονίσει ορισμένους κανόνες για αξιώσεις που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για την ευθύνη λόγω ελαττωματικών προϊόντων, σε περιπτώσεις στις οποίες η ζημία προκαλείται από παράπτωμα. Αυτό καλύπτει π.χ. παραβιάσεις της ιδιωτικής ζωής ή ζημίες που προκαλούνται από ελλείψεις στον τομέα της ασφάλειας. Οι νέοι κανόνες θα διευκολύνουν την αποζημίωση στην περίπτωση που κάποιος υπέστη διακρίσεις σε διαδικασία πρόσληψης που γίνεται με τη χρήση τεχνολογίας ΤΝ.
Η οδηγία απλουστεύει τη νομική διαδικασία για τα θύματα όταν πρέπει να αποδείξουν ότι το πταίσμα κάποιου επέφερε ζημία/βλάβη, καθώς καθιερώνει δύο κύρια στοιχεία: πρώτον, σε περιπτώσεις όπου έχει διαπιστωθεί σχετικό πταίσμα και η αιτιώδης συνάφεια με τις επιδόσεις της τεχνητής νοημοσύνης φαίνεται ευλόγως πιθανή, το λεγόμενο «τεκμήριο αιτιώδους συνάφειας» θα καλύψει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα θύματα όταν πρέπει να εξηγήσουν λεπτομερώς τον τρόπο με τον οποίο προκλήθηκε η ζημία από συγκεκριμένο σφάλμα ή παράλειψη, πράγμα το οποίο μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολο όταν πρόκειται για την κατανόηση και τη διερεύνηση περίπλοκων συστημάτων ΤΝ· δεύτερον, τα θύματα θα έχουν στη διάθεσή τους περισσότερα εργαλεία για να επιδιώξουν ένδικη προσφυγή, καθώς καθιερώνεται το δικαίωμα πρόσβασης σε αποδεικτικά στοιχεία που κατέχουν οι εταιρείες και οι προμηθευτές, σε περιπτώσεις όπου εμπλέκεται τεχνητή νοημοσύνη υψηλού κινδύνου.
Οι νέοι κανόνες επιτυγχάνουν ισορροπία μεταξύ, αφενός, της προστασίας των καταναλωτών και, αφετέρου, της προώθησης της καινοτομίας, καθώς καταργούν τα πρόσθετα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα θύματα όταν επιδιώκουν πρόσβαση σε αποζημίωση, ενώ παράλληλα θεσπίζουν εγγυήσεις για τον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, αναγνωρίζοντας π.χ. το δικαίωμα αμφισβήτησης μιας αξίωσης για αποζημίωση που βασίζεται σε τεκμήριο αιτιώδους συνάφειας.
Μέλη της Επιτροπής προέβησαν στις ακόλουθες δηλώσεις:
Η αντιπρόεδρος για θέματα Αξιών και Διαφάνειας, κ. Βιέρα Γιούροβα, δήλωσε: «Θέλουμε οι τεχνολογίες ΤΝ να ευδοκιμήσουν στην ΕΕ. Για να συμβεί αυτό, οι πολίτες πρέπει να εμπιστεύονται τις ψηφιακές καινοτομίες. Με τη σημερινή πρόταση σχετικά με την αστική ευθύνη για την τεχνητή νοημοσύνη δίνουμε στους καταναλωτές εργαλεία επανόρθωσης σε περίπτωση ζημίας που προκαλείται από την τεχνητή νοημοσύνη, ώστε να έχουν το ίδιο επίπεδο προστασίας με τις παραδοσιακές τεχνολογίες, ενώ παράλληλα εξασφαλίζουμε την ασφάλεια δικαίου για την εσωτερική μας αγορά.»
Ο επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς, κ. Τιερί Μπρετόν, δήλωσε: «Η οδηγία για την ευθύνη λόγω ελαττωματικών προϊόντων αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της εσωτερικής αγοράς εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Με τη σημερινή πρόταση, η οδηγία αυτή θα μπορεί να ανταποκριθεί στις προκλήσεις των επόμενων δεκαετιών. Οι νέοι κανόνες θα αντικατοπτρίζουν τις παγκόσμιες αξιακές αλυσίδες, θα στηρίζουν την καινοτομία και την εμπιστοσύνη των καταναλωτών, και θα παρέχουν ισχυρότερη ασφάλεια δικαίου για τις επιχειρήσεις που συμμετέχουν στην πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση.»
Ο επίτροπος Δικαιοσύνης κ. Ντιντιέ Ρεντέρς δήλωσε: «Όταν εξετάζουμε τη δυνατότητα αξιοποίησης του τεράστιου δυναμικού των νέων τεχνολογιών, πρέπει πάντα να διασφαλίζουμε την ασφάλεια των καταναλωτών. Τα κατάλληλα πρότυπα προστασίας για τους πολίτες της ΕΕ αποτελούν τη βάση για την εμπιστοσύνη των καταναλωτών και, κατ’ επέκταση, για την επιτυχή καινοτομία. Οι νέες τεχνολογίες, όπως τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη ή οι υπηρεσίες παράδοσης που λειτουργούν βάσει ΤΝ, μπορούν να λειτουργήσουν μόνο όταν οι καταναλωτές αισθάνονται ασφαλείς και προστατευμένοι. Σήμερα, προτείνουμε σύγχρονους κανόνες περί ευθύνης για να επιτύχουμε ακριβώς αυτό. Καθιστούμε το νομικό μας πλαίσιο κατάλληλο για την πραγματικότητα του ψηφιακού μετασχηματισμού.»
Επόμενα στάδια
Η πρόταση της Επιτροπής πρέπει τώρα να εγκριθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο.
Πέντε έτη μετά την έναρξη ισχύος της οδηγίας σχετικά με την ευθύνη για την τεχνητή νοημοσύνη, η Επιτροπή προβλέπεται να αξιολογήσει την ανάγκη θέσπισης κανόνων για την αντικειμενική ευθύνη όσον αφορά αξιώσεις που σχετίζονται με την ΤΝ, εάν αυτό είναι αναγκαίο.
Οι ισχύοντες κανόνες της ΕΕ για την ευθύνη λόγω ελαττωματικών προϊόντων, οι οποίοι βασίζονται στην αντικειμενική ευθύνη των κατασκευαστών, υπάρχουν εδώ και 40 χρόνια σχεδόν. Οι σύγχρονοι κανόνες περί ευθύνης είναι σημαντικοί για τον πράσινο και τον ψηφιακό μετασχηματισμό, ιδίως όσον αφορά την προσαρμογή στις νέες τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη. Σκοπός τους είναι να παρέχουν ασφάλεια δικαίου για τις επιχειρήσεις και να εξασφαλίζουν ότι οι καταναλωτές προστατεύονται επαρκώς σε περίπτωση που κάτι δεν πάει καλά.
Στις πολιτικές κατευθύνσεις που εξήγγειλε, η πρόεδρος κ. φον ντερ Λάιεν περιέγραψε μια συντονισμένη ευρωπαϊκή προσέγγιση για την τεχνητή νοημοσύνη. Η Επιτροπή έχει δεσμευτεί να προωθήσει την υιοθέτηση της ΤΝ και να αντιμετωπίσει ολιστικά τους κινδύνους που συνδέονται με τις χρήσεις της και τις πιθανές ζημίες.
Στη Λευκή Βίβλο για την τεχνητή νοημοσύνη που δημοσίευσε στις 19 Φεβρουαρίου 2020, η Επιτροπή δεσμεύτηκε να προωθήσει την υιοθέτηση της ΤΝ και να αντιμετωπίσει τους κινδύνους που συνδέονται με ορισμένες από τις χρήσεις της, στηρίζοντας την αριστεία και την εμπιστοσύνη. Στην έκθεση σχετικά με την ευθύνη για την τεχνητή νοημοσύνη που συνοδεύει τη Λευκή Βίβλο, η Επιτροπή προσδιόρισε τις ειδικές προκλήσεις που θέτει η τεχνητή νοημοσύνη όσον αφορά τους υφιστάμενους κανόνες περί ευθύνης.
Τον Απρίλιο του 2021 η Επιτροπή ενέκρινε την πρόταση νομοθετικής πράξης για την τεχνητή νοημοσύνη, η οποία καθορίζει οριζόντιους κανόνες για την τεχνητή νοημοσύνη, εστιάζοντας στην πρόληψη των ζημιών. Η πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί εμβληματική πρωτοβουλία, με την οποία εξασφαλίζεται η ασφάλεια και η αξιοπιστία των συστημάτων ΤΝ υψηλού κινδύνου που αναπτύσσονται και χρησιμοποιούνται στην ΕΕ. Θα εγγυάται την ασφάλεια και τα θεμελιώδη δικαιώματα των ατόμων και των επιχειρήσεων, ενώ παράλληλα θα ενισχύει την υιοθέτηση της ΤΝ, τις επενδύσεις και την καινοτομία. Η σημερινή δέσμη μέτρων για την ευθύνη στον τομέα της ΤΝ συμπληρώνει την πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη, διευκολύνοντας τις αγωγές αστικής ευθύνης λόγω υπαιτιότητας με τις οποίες αξιώνεται αποζημίωση και καθιερώνοντας ένα νέο πρότυπο εμπιστοσύνης στα διορθωτικά μέτρα.
Η οδηγία σχετικά με την ευθύνη για την τεχνητή νοημοσύνη προσαρμόζει το ιδιωτικό δίκαιο στις νέες προκλήσεις που θέτει η ΤΝ. Μαζί με την αναθεώρηση της οδηγίας για την ευθύνη λόγω ελαττωματικών προϊόντων, οι πρωτοβουλίες αυτές συμπληρώνουν την προσπάθεια της Επιτροπής να προσαρμόσει τους κανόνες περί ευθύνης στην πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση.
