Τα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά συστήματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση

αφιέρωμα στην ιδιωτική σύνταξη (μέρος γ’)

του Νίκου Σακελλαρίου

Τα συνταξιοδοτικά συστήματα ποικίλλουν ευρύτατα μεταξύ των κρατών-μελών, και υπάρχουν αισθητές διαφορές όχι μόνο στη δομή τους αλλά και στην ορολογία που χρησιμοποιούν.

Ωστόσο, υπό ευρεία έννοια, τα άτομα μπορούν να αντλήσουν εισόδημα κατά τη συνταξιοδότηση από: 1) θεσμοθετημένα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, 2) επαγγελματικά συνταξιοδοτικά συστήματα που συνδέονται με τη σύμβαση απασχόλησης και πρωτίστως βασίζονται σε συλλογική σύμβαση, 3) συμβάσεις ατομικών συνταξιοδοτικών αποταμιεύσεων με παρόχους χρηματοοικονομικών υπηρεσιών που συνδέονται με εκούσιες, ατομικές αποφάσεις.

Ο όρος «ιδιωτικά συνταξιοδοτικά συστήματα» περιλαμβάνει όλα τα προχρηματοδοτούμενα συστήματα που υπόκεινται σε ιδιωτική διαχείριση. Ενσωματώνει: όλα τα θεσμοθετημένα (υποχρεωτικά) πλήρως κεφαλαιοποιητικά συστήματα, όπως οι δεύτεροι πυλώνες θεσμοθετημένων συστημάτων, όπου οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης διοχετεύονται σε ατομικούς λογαριασμούς που υπόκεινται σε ιδιωτική διαχείριση, επικουρικά (προαιρετικά) κεφαλαιοποιητικά συστήματα, όλες τις επαγγελματικές συντάξεις, συμπεριλαμβανομένων συστημάτων λογιστικών αποθεματικών, καθώς επίσης ατομικές αποταμιεύσεις που προορίζονται για συντάξεις, κυρίως αποταμιεύσεις συντάξεως που συνδέονται με συντάξεις, αλλά εξαιρούνται άλλα μακροπρόθεσμα αποταμιευτικά προϊόντα.

Με άλλα λόγια, δεν καλύπτει αποθεματικά κεφάλαια που συσσωρεύονται στο πλαίσιο δημόσιων διανεμητικών συστημάτων ή μεμονωμένων μακροπρόθεσμων αποταμιεύσεων που δεν έχουν συγκεκριμένο συνταξιοδοτικό σκοπό.

Τι επιλέγουν τα ευρωπαϊκά κράτη

Ο ρόλος των ιδιωτικών συνταξιοδοτικών συστημάτων αναπτύσσεται… Στα περισσότερα κράτη-μέλη της ΕΕ, ένα κυρίαρχο ποσοστό της συνολικής παροχής συντάξεων οργανώνεται στο πλαίσιο του γενικού κρατικού τομέα, με αξιοσημείωτη επίπτωση στα δημόσια οικονομικά. Έως τις αρχές της δεκαετίας του ’90, τα ιδιωτικά συστήματα διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο μόνο στα συνταξιοδοτικά συστήματα της Δανίας, της Ιρλανδίας, των Κάτω Χωρών, της Σουηδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου ο αρχικός περιορισμός της διανεμητικής δημόσιας παροχής σε βασικές, ενιαίες συντάξεις για όλους έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη της παροχής ιδιωτικών συντάξεων, είτε με τη μορφή συλλογής επαγγελματικών συντάξεων είτε με τη μορφή ατομικών συμβολαίων ασφάλισης σύνταξης. Εντούτοις, την τελευταία δεκαετία των μεταρρυθμίσεων των συντάξεων ως απόκριση στη γήρανση του πληθυσμού, πολύ περισσότερες χώρες διεύρυναν τον ρόλο των υφιστάμενων ιδιωτικών συστημάτων ή εισήγαγαν νέα στοιχεία προχρηματοδοτούμενων συντάξεων υπό ιδιωτική διαχείριση στα συνταξιοδοτικά συστήματά τους.

Αυτό, κατά κανόνα, συνέβη προκειμένου είτε να βελτιωθεί η συνολική επάρκεια της παροχής συντάξεων, προσθέτοντας ιδιωτικά στοιχεία στο αντικείμενο της δημόσιας παροχής, είτε να αντισταθμιστούν οι μειώσεις των μελλοντικών ποσοστών αντικατάστασης των δημόσιων συστημάτων που απορρέουν από τις μεταρρυθμίσεις. Άλλες αιτίες τις οποίες ανέφεραν τα κράτη-μέλη τα οποία έχουν σημαντικό ποσοστό –ή κινούνται προς μεγαλύτερη εξάρτηση– ιδιωτικής χρηματοδότησης στα συστήματά τους περιλαμβάνουν τις επιθυμίες για διαφοροποίηση της παροχής, την ώθηση της επιλογής, τη βελτίωση της διαφάνειας και την καλλιέργεια μεγαλύτερης ατομικής ευθύνης.

Κατά παράδοση, η παροχή ιδιωτικών συντάξεων στηριζόταν στη διακριτική ευχέρεια και ήταν εκούσια ή προαιρετική, σύμφωνα με τον χαρακτήρα ανταμοιβής (επαγγελματικά συστήματα) ή ατομικής αγοράς και αποταμίευσης που είχε. Εντούτοις, καθώς η παροχή ιδιωτικών συντάξεων έχει προσλάβει μεγαλύτερους επίσημους ρόλους στην παροχή, οι δημόσιες ρυθμίσεις έχουν αυξηθεί και βαθμιαία έχουν μειώσει αυτά τα πρωτότυπα χαρακτηριστικά που τα κατέστησαν ιδιαιτέρως αμφισβητήσιμα ως μέσα κοινωνικής προστασίας, εφόσον συχνά κατέληξαν σε αποσπασματική κάλυψη και ανασφάλεια παροχών.

Πράγματι, όταν ορισμένα κράτη-μέλη (Εσθονία, Λεττονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία και Σουηδία) αναμόρφωσαν πρόσφατα τα θεσμοθετημένα συστήματά τους εισάγοντας ένα υποχρεωτικό στοιχείο κεφαλαιοποιητικών συνταξιοδοτικών συστημάτων υπό ιδιωτική διαχείριση για να συμπληρώσουν τον παραδοσιακό, θεσμοθετημένο μη χρηματοδοτούμενο πυλώνα, δημιούργησαν ένα εντελώς νέο μείγμα δημόσιας ρύθμισης και ιδιωτικής διαχείρισης στις ευρωπαϊκές συντάξεις, αν και στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις η μετάβαση δεν έχει ολοκληρωθεί και ορισμένες σημαντικές αποφάσεις πολιτικής δεν έχουν ληφθεί ακόμα.