Του Γιάννη Ρούντου*
Με αφορμή την Πρωτομαγιά των εργαζομένων, ανέτρεξα στο τετράδιο σημειώσεων και σε ένα απόσπασμα οραματικά κοσμοθεωρητικό από τον λόγο του κορυφαίου φιλοσόφου της αρχαιότητας, σχετικό με τη μεγάλη κοινωνική ανατροπή που φέρνει η σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία στην εργασία.
Από τα Πολιτικά (1253b – 1254a) του Αριστοτέλους, αντιγράφω: “…εἰ γὰρ ἠδύνατο ἕκαστον τῶν ὀργάνων κελευσθὲν ἢ προαισθανόμενον ἀποτελεῖν τὸ αὑτοῦ ἔργον, ὥσπερ τὰ Δαιδάλου φασὶν ἢ τοὺς τοῦ Ἡφαίστου τρίποδας, οὕς φησιν ὁ ποιητὴς αὐτομάτους θεῖον δύεσθαι ἀγῶνα, οὕτως αἱ κερκίδες ἐκέρκιζον αὐταὶ καὶ τὰ πλῆκτρα ἐκιθάριζεν, οὐδὲν ἂν ἔδει οὔτε τοῖς ἀρχιτέκτοσιν ὑπηρετῶν οὔτε τοῖς δεσπόταις δούλων”.
Και σε ακαδημαϊκά νεοελληνικά (από τον Παναγή Λεκατσά): “… διότι εάν έκαστον των οργάνων ή διαταχθέν ή εξ ιδίας αντιλήψεως ηδύνατο να εκτελή το έργον αυτού, ως συνέβαινε κατά τα μυθολογούμενα με τα αγάλματα του Δαιδάλου*(1) ή με τους τρίποδας του Ηφαίστου, οι οποίοι, κατά τα υπό του ποιητού*(2) ιστορούμενα, εισήρχοντο δι’ αυτομάτου κινήσεως εις το εργαστήριον του θεού, ούτω δε αι κερκίδες (αργαλειοί) ύφαινον μόναι των και τα πλήκτρα έκρουαν μόνα των τας χορδάς, ούτε οι προϊστάμενοι τεχνικού τινος κλάδου θα είχον ανάγκην υπηρετών, ούτε οι κύριοι ανάγκην δούλων*(3)“.
Από τις ερμηνευτικές υποσημειώσεις του Π. Λ.:
‘’*1): Απεδίδετο υπό της αρχαιότητος εις τον Δαίδαλον η κατασκευή μηχανικών ανθρώπων.
*(2): Ομήρου Ιλιάς.
*(3): Ο Αριστοτέλης ανήγεν εις την μυθολογίαν τα τοιαύτα, μη δυνάμενος φυσικά να φαντασθή εν τη πραγματικότητι τοιούτον τι. Η νεωτέρα όμως τεχνική υπερέβαλε πάντα ταύτα, πάσαν την παραγωγήν κατορθούσα δι’ αυτομάτων μηχανημάτων και επιτρέπουσα ούτω όλως αλλοίας μορφάς κοινωνικού βίου”.
Στο κείμενο αυτό, παραθέτω μια προβολή στο μέλλον της εργασίας, από έκθεση της Deloitte (2020) για τον ΣΕΒ – Παρατηρητήριο Ψηφιακού Μετασχηματισμού, όπου στα προλεγόμενα επισημαίνεται, μεταξύ άλλων:
“Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση σηματοδοτεί μία νέα εποχή για την εργασία και τις επιχειρήσεις στο σύνολο τους. Η σύγχρονη κοινωνία τείνει να αλλάζει εντελώς τη νοοτροπία και τη στάση της απέναντι στην εργασία, σε πολλά σημεία της ανθρώπινης ιστορίας, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο μετασχηματισμού και αναπροσαρμογής των εργαζομένων στη νέα πραγματικότητα, ανάλογα και με τις ανάγκες που προκύπτουν από την εξέλιξη της τεχνολογίας και τη φάση οικονομικής ανάπτυξης.
Στην προ-βιομηχανική οικονομία, ο όρος εργασία ήταν συνώνυμος με τη χειροτεχνία, τη δημιουργία προϊόντων. Ο εργάτης αναλάμβανε την ευθύνη για τη δημιουργία του προϊόντος από την αρχή ως το τέλος. Η βιομηχανική επανάσταση άλλαξε το τοπίο όσον αφορά στην ευρύτερη αντίληψη για την εργασία, καθώς παρατηρήθηκε ότι τα προϊόντα παράγονταν ταχύτερα, οικονομικότερα και πιο αποδοτικά αν η διαδικασία παραγωγής τους επιμεριζόταν σε μικρά επαναλαμβανόμενα καθήκοντα, στα οποία οι εργάτες και αργότερα οι μηχανές είχαν τη δυνατότητα να εξειδικευτούν. Έτσι, η εργασία μετατράπηκε σε υπο-σύνολα καθηκόντων, τα οποία δεν είχαν απαραίτητα νοηματική σύνδεση μεταξύ τους. Με την πάροδο του χρόνου, εμφανίζεται εκ νέου η ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της εργασίας, αυτή τη φορά με κατεύθυνση τη δημιουργία αξίας μέσα από τη σχέση ανθρώπου και τεχνολογίας / μηχανών.
Παρότι δεν είναι πρώτη φορά που η ανθρώπινη εργασία έρχεται αντιμέτωπη με τις «μηχανές», το γεγονός ότι ιστορικά η ανθρώπινη εργασία μετεξελισσόταν ώστε να ανταποκριθεί στην απαιτούμενη αλλαγή δεν είναι καθησυχαστικός παράγοντας.
Κατά τη διάρκεια των προηγούμενων Βιομηχανικών Επαναστάσεων, ο ρυθμός αλλαγής ήταν πιο γραμμικός και αυτό έδινε τον απαιτούμενο χρόνο προσαρμογής τόσο στους εργαζομένους όσο και στις επιχειρήσεις. Οι αγρότες σταδιακά μετατράπηκαν σε εργάτες εργοστασίου, οι οποίοι μετέπειτα στράφηκαν προς τον κλάδο της παροχής υπηρεσιών. Η νέα Βιομηχανική επανάσταση διαφοροποιείται, όμως, ακριβώς επειδή ο ρυθμός της αλλαγής είναι εκθετικός και αυτό αποτελεί πρόκληση για τους εργαζομένους, τις επιχειρήσεις αλλά και την Πολιτεία, καθώς αδυνατούν να ακολουθήσουν τους εκθετικούς ρυθμούς εξέλιξης”.
Στο χαρακτηριστικό, εικαστικό θέμα που συνοδεύει αυτό το σημείωμα, οι “Deal Porters”, ένα επάγγελμα που το έσβησε η τεχνολογική εξέλιξη κατά τον προηγούμενο αιώνα, σε γλυπτικό έργο των Philip Bews και Diane Gorvin (Λονδίνο).
*Γιάννης Ρούντος: Public Affairs & Relations, Communication Strategy, Business Ethics & Human Values, Social Responsibility & Sustainability Expert. Επικεφαλής του τομέα των Εταιρικών Υποθέσεων, εξωτερικής Επικοινωνίας και Υπευθυνότητας – Βιώσιμης Ανάπτυξης της INTERAMERICAN έως τον Ιανουάριο του 2022.
