Εγκαταλείπουν οι μικρές επιχειρήσεις την ασφάλιση μεταφοράς εμπορευμάτων

Ισχυρό πλήγμα στις εργασίες του έχει υποστεί ο κλάδος μεταφερόμενων εμπορευμάτων, ο οποίος το 2010 παρουσίασε κάμψη της τάξεως του 13,33% στο σύνολο των ακαθάριστων εγγεγραμμένων ασφαλίστρων και δικαιωμάτων, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του εννεαμήνου Ιανουάριος-Σεπτέμβριος 2010. 

Συγκεκριμένα, με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, τα εγγεγραμμένα ακαθάριστα ασφάλιστρα ανήλθαν περίπου σε 27 εκατ. ευρώ, έναντι 31 εκατ. ευρώ το αντίστοιχο διάστημα του 2009. Αντίστοιχα, το 2010 ο αριθμός των συμβολαίων ήταν 55.005, έναντι 88.399 το 2009, παρουσιάζοντας κάμψη της τάξης του 37,78%. 

Ο κλάδος μεταφερομένων εμπορευμάτων συμμετείχε το εννεάμηνο του 2010 κατά 1,13% στην συνολική παραγωγή των ασφαλίσεων κατά ζημιών στην Ελλάδα, ενώ το αντίστοιχο διάστημα του 2009 συμμετείχε κατά 1,36%, δηλαδή παρουσίασε το 2010 έναντι του 2009 κάμψη και στη συμμετοχή, της τάξης του 17%, ποσοστό 3,5 φορές μεγαλύτερο, από την κάμψη των συνολικών ασφαλίστρων κατά ζημιών, που ήταν 3,86%.

Στην Ελλάδα, στο εννεάμηνο Ιανουαρίου–Σεπτεμβρίου 2010, παραγωγή στον κλάδο μεταφερομένων εμπορευμάτων, παρουσίασαν 37 εταιρείες. Από τις εταιρείες αυτές, οι πέντε μεγαλύτερες συγκέντρωσαν το 55,37% της παραγωγής, οι δέκα μεγαλύτερες συγκέντρωσαν το 77,18% της παραγωγής, οι δεκαπέντε μεγαλύτερες συγκέντρωσαν το 88,08% της παραγωγής, ενώ οι είκοσι μεγαλύτερες συγκέντρωσαν το 95,43% της παραγωγής. Οι υπόλοιπες δεκαεπτά εταιρείες συγκέντρωσαν μόνο το 4,57% της παραγωγής. 

Ο κλάδος ασφάλισης μεταφερομένων εμπορευμάτων είναι ένας κλάδος με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που διαφέρει σε πολλά σημεία από κάθε άλλο κλάδο ασφαλίσεων κατά ζημιών. Ως μέγεθος, ως παραγωγή ασφαλίστρων και αριθμό συμβολαίων είναι από τους μεσαίους κλάδους, αλλά το αντικείμενο που πραγματεύεται είναι από τα πιο ενδιαφέροντα ασφαλιστικά αντικείμενα και απαιτεί βαθιά γνώση των βασικών αρχών της ασφάλισης. 

Δεν είναι τυχαίο ότι, σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, η ανάγκη της ασφάλισης ενός μεταφερόμενου φορτίου είναι η πρώτη ασφαλιστική ανάγκη που καταγράφηκε ιστορικά. Ο κλάδος μεταφορών είναι ίσως, ο πιο παλιός κλάδος, η πρώτη μορφή ασφάλισης που εμφανίστηκε και που διατυπώθηκε σε κανόνες δικαίου. Από την αρχαία Βαβυλωνία, την αρχαία Ρόδο, τη Ρωμαϊκή εποχή και τη Βυζαντινή εποχή, μέχρι το καφενείο του Edward Lloyd στο Λονδίνο, η μεταφορά εμπορευμάτων, θαλάσσια ή χερσαία, αποτελούσε αντικείμενο προβληματισμού προς ασφάλιση και θεσμοθέτησης νέων κανόνων και εννοιών. 

Ακόμα και σήμερα, οι άνθρωποι που εργάζονται σε κλάδους ασφάλισης μεταφερομένων εμπορευμάτων και ειδικά οι υπεύθυνοι ανάληψης κινδύνου, οι underwriters, είναι αυτοί που έχουν την πιο ουσιαστική σχέση με την έννοια της ασφάλισης, μεταξύ όλων των εργαζόμενων στην ασφαλιστική βιομηχανία. Ουδέποτε είχαν τυποποιημένα ασφαλιστικά προγράμματα, ουδέποτε είχαν προκαθορισμένα τιμολόγια, ουδέποτε είχαν περιθώρια χρόνου για αποφάσεις, ουδέποτε είχαν περιθώρια χρόνου, αν συνέβαινε μια ζημιά. 

Η ασφάλιση μεταφοράς εμπορευμάτων σε περιόδους ύφεσης 

Τα στοιχεία του εννεαμήνου παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον και ως προς την ερμηνεία τους. Η σχεδόν τριπλάσια (37,78% έναντι 13,33%) μείωση του αριθμού των συμβολαίων έναντι της μείωσης του ύψους των ασφαλίστρων, υποδηλώνει ότι «χάθηκαν» πολλά μικρά συμβόλαια, δηλαδή συμβόλαια μικρών επιχειρήσεων ή μικρών φορτίων. Ο λόγος που χάθηκαν τα συμβόλαια αυτά, μπορεί να είναι η διακοπή της λειτουργίας των «μικρών» λόγω της οικονομικής κρίσης, αλλά μπορεί να είναι και η απόφασή τους να μην ασφαλίζουν τα φορτία αυτά. Στα πλαίσια δηλαδή της οικονομικής κρίσης και όπου η ασφάλιση δεν γινόταν υποχρεωτικά, π.χ. λόγω εμπλοκής τράπεζας στις διαδικασίες, ο επιχειρηματίας και ο έμπορος πήραν την απόφαση να μην ασφαλίζουν τα φορτία και να αναλάβουν οι ίδιοι το ρίσκο της ζημιάς, στα πλαίσια της προσπάθειάς τους να περικόψουν από παντού έξοδα.

Στο σημείο αυτό γίνεται και το μεγαλύτερο λάθος αντιμετώπισης της έννοιας της ασφάλισης από τους επιχειρηματίες, μικρούς ή μεγάλους. Τα ασφάλιστρα για την προστασία ενός φορτίου, δεν είναι έξοδα, είναι μορφή επένδυσης, είναι μορφή χρηματοδότησης της επιχείρησης. Ακόμα και στην περίπτωση που τα ασφάλιστρα αυτά θεωρηθούν έξοδα, τότε πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στα πιο ανελαστικά έξοδα λειτουργίας μιας επιχείρησης.

Κυρίως σε περιόδους ύφεσης και οικονομικής κρίσης, η δυνατότητα μιας επιχείρησης να απορροφήσει τις επιπτώσεις μιας απρόοπτης ζημιάς είναι ελάχιστες, έως ανύπαρκτες. Αναγκαστικά, θα πρέπει να προσφύγει σε πρόσθετη χρηματοδότηση, γεγονός εξίσου δύσκολο, λόγω της πολιτικής που ακολουθεί σε τέτοιες περιόδους το τραπεζικό σύστημα. Στην περίπτωση δε ανεύρεσης χρηματοδότησης, το κόστος είναι υψηλό και υπολογίζεται σε μονοψήφιο αριθμό, επί τοις εκατό. Αντίθετα, το κόστος ασφάλισης ενός φορτίου, που θα απέτρεπε την ανάγκη προσφυγής σε χρηματοδότηση λόγω απώλειάς του, υπολογίζεται σε μονοψήφιο αριθμό, επί τοις χιλίοις. Είναι δηλαδή δέκα περίπου φορές φθηνότερη η ασφάλιση και φυσικά χωρίς την υποχρέωση επιστροφής του κεφαλαίου. 

Ασφάλιση cargo και ασφάλιση αστικής ευθύνης μεταφορέα 

Γύρω από τις «ασφαλίσεις μεταφορών» υφίσταται και ένα γενικότερο ζήτημα, το οποίο δεν είναι συνήθως σαφές στους πελάτες επιχειρηματίες και το οποίο έχει δημιουργήσει πολλά προβλήματα στο παρελθόν. Οι εταιρίες έχουν πλέον αποφασίσει να αποσαφηνίζουν το θέμα στους πελάτες τους, αλλά, δυστυχώς, λίγες εταιρίες, μη εξειδικευμένες στην ασφάλιση φορτίων, διατηρούν ακόμα γκρίζες ζώνες, στο βωμό της εγγραφής ασφαλίστρων. Το θέμα είναι ο σαφής διαχωρισμός που πρέπει να υπάρχει μεταξύ της ασφάλισης των φορτίων και της ασφάλισης της αστικής ευθύνης του μεταφορέα ή διαμεταφορέα. 

Θα πρέπει να γίνει ξεκάθαρο ότι είναι τελείως διαφορετικό ένα ασφαλιστήριο αστικής ευθύνης του μεταφορέα, από ένα ασφαλιστήριο μεταφορών (cargo) που μπορεί να συνάψει ένας μεταφορέας για λογαριασμό του ιδιοκτήτη του εμπορεύματος. Δυστυχώς, για πολλούς εμπόρους και επιχειρηματίες, κυρίως μικρούς ή μικρομεσαίους, αυτό δεν έχει καταστεί σαφές και συνεπώς υφίστανται σύγχυση και προβλήματα τη στιγμή της ζημιάς. Κατά την άποψή μας, οι επιχειρηματίες πρέπει να αναλάβουν οι ίδιοι την ασφάλιση των εμπορευμάτων που μεταφέρονται για λογαριασμό τους, απευθυνόμενοι στις ασφαλιστικές εταιρείες και στα πιστοποιημένα διαμεσολαβούντα πρόσωπα (μεσίτες ασφαλίσεων, ασφαλιστικούς πράκτορες, ασφαλιστικούς συμβούλους κ.λπ.) και να μην αναθέτουν την ασφάλιση αυτή σε τρίτους. 

Φορτία που ασφαλίζονται 

Όταν μιλάμε για ασφάλιση μεταφερομένων φορτίων έρχεται στο μυαλό μας η εικόνα μεγάλων φορτηγών, γερανών, containers, βυτιοφόρων, εμπορικών πλοίων, πρώτων υλών κ.λπ. Η ασφάλιση μεταφορών όμως είναι κάτι ευρύτερο, κάτι που αγγίζει σε μεγαλύτερο βαθμό τις επιχειρήσεις και τον κόσμο. Κάθε τι που έχει αξία, που αποτελεί περιουσιακό στοιχείο, μπορεί να ασφαλισθεί κατά τη μεταφορά του. Συνεπώς δεν είναι μόνο τα «φορτία», όπως τα αντιλαμβανόμαστε. Είναι και οι οικοσκευές, είναι και μικροαντικείμενα, είναι και «έγγραφα» που αντιπροσωπεύουν συγκεκριμένες αξίες, είναι και έργα τέχνης, είναι και ζωντανά ζώα, είναι και γόνοι ψαριών, είναι και παγωτά, είναι και πολλά άλλα. 

Ασφαλίζεται, για ζημιές ή απώλειες, οτιδήποτε μεταφέρεται νόμιμα, με φορτωτικά έγγραφα, με οποιοδήποτε αναγνωρισμένο μέσο μεταφοράς στον κόσμο και από οποιοδήποτε σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Για τους underwriters του κλάδου μεταφορών, δεν υπάρχουν φορτία που δεν ασφαλίζονται, υπάρχουν όροι ασφάλισης, υπάρχουν προϋποθέσεις μεταφοράς και ασφάλιστρο.
Η ασφάλιση των εμπορευμάτων, κατά των κινδύνων μεταφοράς τους, αποτελεί σημαντική παράμετρο στο διεθνές εμπόριο, γιατί δίνει τη δυνατότητα να αναλαμβάνονται ευκολότερα οι εμπορικοί κίνδυνοι μεταξύ επιχειρηματιών, να αναπτύσσεται το εμπόριο και να μεταφέρονται με μεγαλύτερη σιγουριά εμπορεύματα, σε όφελος όλων των πλευρών.

Ρήτρες και διάρκεια της ασφάλισης 

Ο κλάδος μεταφορών είναι από τη φύση του διεθνοποιημένος. Συνεπώς, είναι αναπόφευκτο να τηρούνται οι διεθνείς συνθήκες, να χρησιμοποιούνται διεθνείς ρήτρες ασφάλισης και ο κλάδος να προσαρμόζεται άμεσα σε κάθε εξέλιξη. Οι τρεις βασικές ρήτρες ασφάλισης μεταφερομένων εμπορευμάτων είναι οι «Α», «Β» και «C» του Ινστιτούτου των Άγγλων Ασφαλιστών (Institute Cargo Clauses), που συνοδεύονται από τις ρήτρες πολέμου (INSTITUTE WAR CLAUSE) και απεργιών (INSTITUTE STRIKE CLAUSE). Στη συνέχεια, ανάλογα με το είδος του εμπορεύματος και τα χαρακτηριστικά του ταξιδιού και της μεταφοράς, υπάρχουν δεκάδες εξειδικευμένες ρήτρες.

Η ασφάλιση μεταφερομένων εμπορευμάτων δεν αρχίζει και δεν τελειώνει με την έναρξη και την λήξη της μεταφοράς, του ταξιδιού δηλαδή, όπως ίσως θα ήταν φυσικό. Η έναρξη και κυρίως η λήξη της ασφάλισης, πέρα από τις ημερομηνίες που τίθενται ως χρονικά πλαίσια, έχουν να κάνουν με εμπορικούς και νομικούς όρους, με νομολογία δικαστηρίων, με τα ισχύοντα σε κάθε γωνιά της γης, με τα ναυλοσύμφωνα και με τις συμφωνίες αγοραπωλησιών αγαθών και εμπορευμάτων. Από τον κλάδο μεταφορών μπορεί να ασφαλίζονται επί μήνες, αποθηκευμένα στη στεριά εμπορεύματα ή να καλύπτονται έργα τέχνης, που εκτίθενται επί μήνες σε μουσεία και αίθουσες τέχνης, σε όλο τον κόσμο. 

Ποιος ασφαλίζει τα μεταφερόμενα εμπορεύματα;

Η ασφάλιση μπορεί να γίνει μόνο από τον ιδιοκτήτη του εμπορεύματος ή όποιον έχει έννομο συμφέρον, επί του εμπορεύματος. Άλλωστε, το ασφαλιστήριο συμβόλαιο «συνοδεύει» το εμπόρευμα, αποτελεί περιουσιακό στοιχείο και μπορεί να εκχωρηθεί. Κυρίαρχο ρόλο στην ασφάλιση μεταφερομένων εμπορευμάτων παίζει η καλή πίστη μεταξύ των εμπλεκομένων, περισσότερο ίσως από οποιοδήποτε άλλο είδος ασφάλισης. 

Στην ασφάλιση μεταφερομένων εμπορευμάτων είναι πολλοί, πάρα πολλοί, οι ενδιάμεσοι ή οι «κρυφοί» παράμετροι, που μπορούν να επηρεάσουν την επικινδυνότητα της μεταφοράς. Το σημαντικό είναι ότι, σε πολλές περιπτώσεις, ο ιδιοκτήτης του εμπορεύματος ή ο έχων έννομο συμφέρον, δεν φέρει άμεση ευθύνη και δεν μπορεί να παρέμβει ουσιαστικά, για τον έλεγχο ή τη βελτίωση αυτών των παραμέτρων. Για παράδειγμα, η φόρτωση, η εκφόρτωση, η μεταφόρτωση, οι κλιματολογικές συνθήκες, τα φυσικά φαινόμενα, οι λιμενικές εγκαταστάσεις, οι ενδιάμεσοι αποθηκευτικοί χώροι και πολλά άλλα, ενώ επηρεάζουν άμεσα την ασφαλή ολοκλήρωση μιας μεταφοράς, διενεργούνται ή διοικούνται από τρίτα πρόσωπα.

Ένα σωστό ασφαλιστήριο συμβόλαιο μεταφορών δεν μπορεί να αγνοήσει ή να παραβλέψει σημαντικές υποχρεώσεις του ασφαλισμένου, ως προς τις συνθήκες μεταφοράς (π.χ. τη συσκευασία του εμπορεύματος), μπορεί όμως να προβλέψει κινδύνους, να ρυθμίσει καταστάσεις και να προστατεύσει έναν καλόπιστο ασφαλισμένο. 

Ο κλάδος μεταφορών αντανακλά την επιχειρηματικότητα, την ανάπτυξη ή την ύφεση, προσδιορίζει το τόξο του κύκλου στο οποίο βρίσκεται η κάθε οικονομία. Ταυτόχρονα, αν μπορούσαν να τηρηθούν τέτοια στοιχεία, αντανακλά τον εισαγωγικό ή τον εξαγωγικό χαρακτήρα μιας οικονομίας, σε συνάρτηση βέβαια με το μέγεθός της, τις καταναλωτικές της συνήθειες και τα μακροοικονομικά της στοιχεία. Σε κάθε περίπτωση, ο κλάδος μεταφορών μπορεί να απεικονίσει τις τάσεις μιας οικονομίας, αλλά και να αποτυπώσει άμεσα την όποια στροφή της.