«Oι κρατικές συντάξεις θα απορροφήσουν το 63% των εσόδων μέχρι το 2030»

Στις δυσκολίες που εντοπίζει στην Ελλάδα για την ύπαρξη ενός βιώσιμου συνταξιοδοτικού πλαισίου, εξαιτίας της γήρανσης του πληθυσμού και της οικονομικής κατάστασης, αναφέρεται ο κ. Dr Pendar Ostovar, Engagement Director Pensions Strategy, London – ΚPMG UK. Επισημαίνει δε, ότι μέχρι το 2030, αν δεν ολοκληρωθούν οι μεταρρυθμίσεις, το 63% των κρατικών εσόδων της Ελλάδας θα το απορροφήσουν οι συντάξεις. Τονίζει πως οι ασφαλιστικές εταιρείες μπορούν να διεκδικήσουν τη συμμετοχή τους στο συνταξιοδοτικό κομμάτι, συμμετέχοντας ενεργά. Ωστόσο, επισημαίνει ότι οι σύμβουλοι στις εταιρείες θα μπορούσαν να διαχειριστούν με βέλτιστο τρόπο τις συντάξεις.
Σύμφωνα με τον κ. Ostovar Pendar, η Ελλάδα πρέπει να δομήσει ένα πλήρως χρηματοδοτούμενο μοντέλο. Επίσης, αναφέρει ότι οι συγχωνεύσεις ασφαλιστικών εταιρειών και τραπεζών δεν έχουν αποτέλεσμα, σε ποσοστό μεγαλύτερο από το 75%, καθώς τα εμπλεκόμενα μέρη δεν εργάζονται για την επίτευξη των στόχων που ετέθησαν και για τους οποίους ενοποιήθηκαν.

iw? Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει ο ασφαλιστικός τομέας, σε παγκόσμιο επίπεδο, και ποιες οι επιπτώσεις για την ελληνική ασφαλιστική αγορά;

Pendar Ostovar.: Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι κυβερνήσεις και οι κοινωνίες ανά τον κόσμο, είναι να έχουν ένα συνταξιοδοτικό πλαίσιο που να είναι βιώσιμο, από χρηματοδοτική άποψη, αλλά και να παρέχει επαρκή εισοδήματα κατά τη συνταξιοδότηση. Η πρόκληση αυτή είναι ιδιαίτερα δύσκολη για την Ελλάδα, εξαιτίας της γήρανσης του πληθυσμού και της τρέχουσας οικονομικής κατάστασης.

Οι ελληνικές ασφαλιστικές εταιρείες θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στην αντιμετώπιση αυτής της μεγάλης πρόκλησης για την κοινωνία. Πρέπει να λειτουργήσουν προβλεπτικά, προσφέροντας λύσεις επαγγελματικών συντάξεων υπό τη μορφή αποταμιεύσεων (β’ πυλώνας), οι οποίες αποφέρουν εξαιρετικές αποδόσεις επενδύσεων.

iw? Ποια είναι η κυριότερη αιτία της πρόκλησης αυτής;

P.O.: Η αιτία είναι αυτό που οι κοινωνικοί επιστήμονες αποκαλούν «Δημογραφική Μετάβαση». Με την εκβιομηχάνιση των χωρών, οι πληθυσμοί ζουν περισσότερο ως αποτέλεσμα των συνθηκών καλύτερης υγείας, ενώ παράλληλα γεννούν λιγότερα παιδιά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη γήρανση του πληθυσμού στον δυτικό κόσμο.

Το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση σε χώρες του ΟΟΣΑ αυξήθηκε από 68 σε 80 έτη από το 1960 μέχρι το 2011, δηλαδή αυξήθηκε κατά 87 ημέρες τον χρόνο κατά την περίοδο αυτή. Παράλληλα, στην Ελλάδα το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση αυξήθηκε από 69 σε 81 έτη, δηλαδή κατά 82 ημέρες τον χρόνο. Βέβαια τα μεγέθη αυτά περιλαμβάνουν όλο τον πληθυσμό, ενώ μέρος αυτού ενδεχομένως να αποβιώσει νωρίτερα, εξαιτίας αυτοκινητιστικών δυστυχημάτων ή προβλημάτων υγείας, για παράδειγμα.

Το προσδόκιμο ζωής για άτομα 65 ετών έχει αυξηθεί ακόμη περισσότερο. Το 2011, άνδρες και γυναίκες 65 ετών στην Ελλάδα αναμένεται να ζήσουν άλλα 18,5 και 20,4 έτη, αντίστοιχα. Το προσδόκιμο ζωής ανδρών και γυναικών στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 97 και 91 ημέρες τον χρόνο από το 2004 μέχρι το 2011. Με άλλα λόγια, ο κόσμος ζει περισσότερο κατά ένα έτος κάθε τετραετία, κυρίως χάρη στις εξελίξεις στον τομέα των φαρμάκων. Και βέβαια όλα αυτά τα καλά νέα μάς αφορούν όλους.

iw? Εντοπίζετε διαφορές ανάμεσα στην ελληνική ασφαλιστική αγορά και τις ξένες ασφαλιστικές αγορές; Ποιες είναι αυτές;

P.O.: Επιτρέψτε μου να εστιάσω στις συντάξεις, καθώς αυτός ο χώρος σήμερα αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση.

Οι ελληνικές συντάξεις ανήκουν αποκλειστικά στον «α’ πυλώνα» και χρηματοδοτούνται με βάση το αναδιανεμητικό σύστημα από κρατικούς φόρους και άλλα εισοδήματα. Σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο οι κυβερνήσεις διευκολύνουν τη δημιουργία υποχρεωτικών συστημάτων «β’ πυλώνα» και εθελοντικών συστημάτων «γ’ πυλώνα», που εστιάζουν στις αποταμιεύσεις.

Η απουσία των επαγγελματικών συντάξεων «β’ πυλώνα» στην Ελλάδα έχει επιβαρύνει τα δημόσια οικονομικά τα τελευταία χρόνια. Το 2000 οι συντάξεις απορρόφησαν το 23% των κρατικών εσόδων της Ελλάδας, ενώ το 2010 αυξήθηκαν σε 36%. Το 2011 η KPMG προέβλεψε ότι οι κρατικές συντάξεις θα απορροφήσουν το 63% των κρατικών εσόδων της Ελλάδας μέχρι το 2030, αν δεν εφαρμοστούν σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Βέβαια ορισμένες μεταρρυθμίσεις έχουν ήδη εφαρμοστεί, αλλά οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της πρόκλησης παραμένουν σημαντικές.

iw? Πιστεύετε ότι οι ασφαλιστικές εταιρείες που λειτουργούν στην Ελλάδα θα μπορούσαν να οργανώσουν προγράμματα εκπαίδευσης για συνταξιοδοτικά προϊόντα; Τι θα πρέπει να κάνουν για να οργανώσουν τέτοιου είδους προγράμματα; Τι θα τους συμβουλεύατε;

P.O.: Οι συντάξεις αποτελούν ένα θέμα πέραν της πολιτικής, παρόλο που μπορούν να κατευθύνουν την οικονομική ανάπτυξη ή να οδηγήσουν σε οικονομικό όλεθρο. Το πρώτο βήμα για την επίλυση ενός προβλήματος τέτοιου μεγέθους είναι να αναγνωριστεί ως πρόβλημα από την κοινωνία. Πιστεύω ότι οι φορείς του κλάδου, οι ακαδημαϊκοί, ο Τύπος και οι ασφαλιστικές εταιρείες θα πρέπει να συνεργαστούν για να ενημερώσουν το κοινό και να επισημάνουν το θέμα της δημογραφικής μετάβασης.

Για παράδειγμα, στην τηλεόραση συνεχώς ακούμε δημοσιογράφους και πολιτικούς να συζητούν για οικονομική λιτότητα, αλλά ποτέ δεν ακούμε κανέναν να μιλάει για τις δημογραφικές προκλήσεις στη χώρα. Αυτό πρέπει να αλλάξει και θα πρέπει να οργανωθεί μια τεκμηριωμένη δημόσια συζήτηση για το μέλλον των συντάξεων στην Ελλάδα.

iw? Θα μπορούσατε να περιγράψετε ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά των συνταξιοδοτικών προϊόντων των ευρωπαϊκών ασφαλιστικών εταιρειών; Ποιοι είναι οι κίνδυνοι για τους καταναλωτές;

P.O.: Σε γενικές γραμμές, υπάρχουν 4 τύποι υποχρεωτικών επαγγελματικών συντάξεων (β’ πυλώνα) στην Ευρώπη και παγκοσμίως, ο καθένας με τα δικά του χαρακτηριστικά:

•    Καθορισμένη παροχή (Defined benefit): Οι συνταξιοδοτικές παροχές υπολογίζονται βάσει ενός τύπου που λαμβάνει υπόψη τα έτη εργασίας και το εισόδημα κατά τη συνταξιοδότηση ή κοντά σε αυτή. Συνήθως χρηματοδοτούνται σε κάποιο βαθμό, αλλά ενδέχεται να υπάρξουν σημαντικά κενά ως προς την ευθύνη. Αυτό το μοντέλο είναι σχεδόν υποχρεωτικό σε Ισλανδία, Ολλανδία και Ελβετία.

•    Καθορισμένη εισφορά (Defined contribution): Σε μηνιαία βάση ένα σύνολο εισφορών από εργοδότη και εργαζόμενο επενδύεται στον ατομικό συνταξιοδοτικό λογαριασμό του εργαζομένου. Οι επενδύσεις συνήθως μετατρέπονται σε κεφάλαια, όπου τα υποκείμενα περιουσιακά στοιχεία είναι, για παράδειγμα, μετοχές ή ομόλογα. Αυτό το μοντέλο είναι σχεδόν υποχρεωτικό σε 11 χώρες του ΟΟΣΑ, συμπεριλαμβανομένων της Σουηδίας και της Δανίας.

•    Σύστημα πόντων (Points): Οι πόντοι συνταξιοδότησης κερδίζονται με βάση το εισόδημα κάθε χρόνο. Κατά τη συνταξιοδότηση οι πόντοι μετατρέπονται σε εισόδημα. Το σύστημα αυτό είναι αυτοχρηματοδοτούμενο και, κατ’ επέκταση, στο έλεος των κυβερνήσεων που δεν είναι σε θέση να το παρέχουν. Το σύστημα πόντων εφαρμόζεται σε Γαλλία, Γερμανία, Εσθονία και Σλοβακία.

•    Ενδεικτικοί (θεωρητικοί) λογαριασμοί (Notional accounts): Οι εισφορές καταγράφονται σε ατομικούς λογαριασμούς, χωρίς να υπάρχουν επενδεδυμένα περιουσιακά στοιχεία. Το συσσωρευμένο ενδεικτικό (θεωρητικό) κεφάλαιο μετατρέπεται σε καταβολές συντάξεων κατά τη συνταξιοδότηση. Όπως και το σύστημα πόντων, έτσι και αυτό το σύστημα, ενδεχομένως να μην είναι βιώσιμο μακροπρόθεσμα εφόσον είναι αυτοχρηματοδοτούμενο. Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται σε Ιταλία, Νορβηγία, Πολωνία και Σουηδία.

Σε ορισμένες χώρες, όπως η Σουηδία, εφαρμόζεται ένας συνδυασμός των μοντέλων του «β’ πυλώνα».

Όσον αφορά τα συστήματα καθορισμένης παροχής, πόντων και ενδεικτικών (θεωρητικών) λογαριασμών, οι καταναλωτές διατρέχουν τον κίνδυνο να μην μπορεί το κράτος ή οι εργοδότες να χρηματοδοτούν τις καταβολές συντάξεων. Από την άλλη πλευρά, το σύστημα καθορισμένης εισφοράς ενδεχομένως να μην αποφέρει γενναιόδωρες παροχές, εάν οι υποκείμενες επενδύσεις δεν αυξηθούν επαρκώς.

√ = πιθανώς ναι, x = πιθανώς όχι

(*) Υπάρχει μια αυξανόμενη τάση παγκοσμίως προς συντάξεις καθορισμένης εισφοράς, λόγω της βεβαιότητας χρηματοδότησης προς τους εργοδότες.

iw? Πιστεύετε ότι θα ήταν εφικτό να προσφερθούν τα ίδια συνταξιοδοτικά προϊόντα στην ελληνική ασφαλιστική αγορά;

P.O.: Η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να εξετάσει τα διάφορα μοντέλα που εφαρμόζονται ανά τον κόσμο και να δημιουργήσει ένα συνταξιοδοτικό μοντέλο που θα αρμόζει στα χαρακτηριστικά και τις συνθήκες της χώρας. Βασικό στοιχείο, όμως, είναι το ότι θα πρέπει να είναι πλήρως χρηματοδοτούμενο. Επιπλέον, οι συνταξιοδοτικοί λογαριασμοί θα πρέπει να διαχωριστούν, ώστε να θεωρούνται ως προσωπικές αποταμιεύσεις του καθενός. Οι άνθρωποι θα πρέπει να αντιλαμβάνονται τις συνταξιοδοτικές αποταμιεύσεις τους ως μέρος της συνολικής τους περιουσίας. 

iw? Οι τράπεζες και οι ασφαλιστικές εταιρείες επωφελούνται από ενοποιήσεις; Τι θα τους συμβουλεύατε;

P.O.: Οι ενοποιήσεις έχουν νόημα εφόσον υπάρχει μια ισχυρή αιτιολόγηση της συναλλαγής σε όρους συνεργειών εσόδων, συνεργειών οικονομιών κλίμακας ή ενίσχυσης δυνατοτήτων.

Η συμβουλή μου: σχεδίασε την επίτευξη του αιτίου της συναλλαγής. Έχουμε διαπιστώσει ότι άνω του 75% των ενοποιήσεων δεν επιτυγχάνουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα, καθώς οι ομάδες διαχείρισης δεν σχεδιάζουν και δεν πραγματοποιούν ενοποιήσεις, με στόχο την επίτευξη του λόγου για τον οποίο έγινε η συγχώνευση.

iw? Ποιος είναι ο ρόλος των συμβούλων;

P.O.: Στην περίπτωση των συντάξεων, οι σύμβουλοι θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους φορείς χάραξης οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής στην Ελλάδα να σχεδιάσουν μια χρηματοδοτούμενη δομή επαγγελματικών συντάξεων (β’ πυλώνα), η οποία με τον χρόνο θα αποφέρει επαρκείς παροχές κατά τη συνταξιοδότηση. Μια τέτοια λύση θα πρέπει να λάβει υπόψη της τα διάφορα σενάρια μετάβασης σχετικά με συντάξεις χρηματοδοτούμενες από το κράτος (α’ πυλώνα).

Επίσης, οι σύμβουλοι θα μπορούσαν να συνδράμουν στον σχεδιασμό ενός ρεαλιστικού και αποτελεσματικού πλαισίου συνεργασίας όλων των εμπλεκομένων φορέων, ώστε να υπάρξει μία ενιαία θέση για το συνταξιοδοτικό καθεστώς στην Ελλάδα. Επιπλέον θα μπορούσαν να υποβάλλουν προς την ελληνική ασφαλιστική βιομηχανία καλές πρακτικές που επικρατούν παγκοσμίως που με την υιοθέτησή τους θα επιτευχθούν οι βέλτιστες αποδόσεις στις επενδύσεις, ενώ η διαχείριση των συντάξεων θα πραγματοποιείται με το βέλτιστο κόστος.

Με την εφαρμογή της νέας δομής, οι σύμβουλοι θα μπορούν να βοηθήσουν τους εργοδότες στον σχεδιασμό προγραμμάτων (π.χ. κεφάλαια εκκαθάρισης, επιλογή πλατφόρμας χρηματοδότησης και επιλογή φορέα), έτσι ώστε να δημιουργήσουν δομές διακυβέρνησης για τους θεματοφύλακες και να βοηθήσουν στην επικοινωνία με τους εργαζομένους.

iw? Προβλέπετε ότι θα δημιουργηθούν σοβαρά προβλήματα σε τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρείες; Αν ναι, γιατί πιστεύετε ότι θα συμβεί αυτό;

P.O.: Η ανησυχία ορισμένων κορυφαίων επιχειρηματιών είναι η μεταφορά των συστημικών κινδύνων, οι οποίοι εμφανίστηκαν το 2008, σε κρατικούς ισολογισμούς.

Ορισμένοι τραπεζικοί και ασφαλιστικοί κανονισμοί θεωρούν ότι το κρατικό χρέος δεν εμπεριέχει κινδύνους. Αυτό βέβαια μπορεί να μην ισχύει, αν, για παράδειγμα, το κράτος αθετήσει τις υποχρεώσεις του ως προς το χρέος. Σε μια τέτοια περίπτωση, οι τράπεζες και οι ασφαλιστικές εταιρείες θα διέτρεχαν τον κίνδυνο να αντιμετωπίσουν σοβαρές ζημίες.