ΟΟΣΑ: Οι επιπτώσεις της κρίσης στην Έρευνα και Ανάπτυξη

 Ουραγός είναι η Ελλάδα στην Έρευνα και Ανάπτυξη, σύμφωνα με τη νέα έκθεση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης: «OECD Science, Technology and Industry Outlook 2012».

Η έκθεση τονίζει ότι – όσον αφορά στην Ελλάδα – τρία είναι τα θέματα αιχμής στο πεδίο της Έρευνας και Ανάπτυξης:
1. να βελτιωθούν το θεσμικό πλαίσιο και οι γενικότερες συνθήκες ώστε να ενισχυθεί η καινοτομία
2. να αποτελέσει η καινοτομία τον πυρήνα της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και
3. να μετατραπεί η επιδεινούμενη «διαρροή εγκεφάλων» σε «κυκλοφορία εγκεφάλων».

Επί λέξει ο ΟΟΣΑ αναφέρει για τη χώρα μας: «το τωρινό ερευνητικό σύστημα της Ελλάδας είναι αδύναμο και σε μεγάλο βαθμό αποσυνδεμένο από την εγχώρια οικονομία». Ακόμα, επισημαίνει ότι η ανεπαρκής εμπορική αξιοποίηση στις αγορές νέων προϊόντων από καινοτόμους επιχειρηματίες, μέσα από τη συνεργασία εγχώριων πανεπιστημίων και εταιρειών, πρέπει εφεξής να αποτελέσει βασική προτεραιότητα της Ελλάδας. 

Η έκθεση σημειώνει ότι οι δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη (R & D) έχουν «κολλήσει» μόλις στο 0,60% του ελληνικού ΑΕΠ. Προφανώς, ο εθνικός στόχος που είχε τεθεί παλαιότερα για ποσοστό 1,5% του ΑΕΠ έως το 2020 θεωρείται πλέον ανέφικτος.
Το «κακό» είναι ότι έχουμε μηδαμινές ιδιωτικές δαπάνες στον τομέα αυτό. Οι αντίστοιχες δαπάνες των ελληνικών επιχειρήσεων για Έρευνα και Ανάπτυξη φέρνουν τη χώρα στη δεύτερη θέση από το τέλος! Στις τελευταίες θέσεις βρισκόμαστε επίσης όσον αφορά στον αριθμό των νέων εμπορικών καινοτομικών πατεντών, είτε από ελληνικές εταιρείες είτε από ελληνικά πανεπιστήμια.

 Όπως τονίζει η έκθεση, οι σχέσεις μεταξύ των πανεπιστημίων και των ελληνικών βιομηχανιών είναι πολύ περιορισμένες, με τελικό αποτέλεσμα να υπάρχει αφενός πολύ μικρή ζήτηση από τις εγχώριες εταιρείες για καινοτομική έρευνα και, αφετέρου, να υπάρχει εξίσου ανάλογα μικρή προσφορά καινοτομιών από τα ελληνικά πανεπιστήμια, για τα οποία επιπροσθέτως γίνεται κριτική αναφορά σχετικά με τη μέτρια ποιότητά τους. 

Το τραγικό αποτέλεσμα είναι ότι αυξάνεται συνεχώς η διαρροή νέων ερευνητών προς το εξωτερικό, αφού το περιβάλλον για τους νέους επιστήμονες γίνεται ολοένα και πιο κακό, λόγω της συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης. 

Ο ΟΟΣΑ επισημαίνει ότι η οικονομική κρίση οδηγεί σε περαιτέρω συρρίκνωση τόσο των δημόσιων όσο και των ιδιωτικών επενδύσεων για Έρευνα και Ανάπτυξη στην Ελλάδα, με συνέπεια πλέον τα διαρθρωτικά κεφάλαια της Ε.Ε. να παραμένουν, ουσιαστικά, η σημαντικότερη πηγή χρηματοδότησης των όποιων εγχώριων καινοτομιών. Ο Οργανισμός υποστηρίζει πως, γι’ αυτό ακριβώς το λόγο, η βασική πρόκληση είναι να απορροφηθούν πλήρως αυτοί οι κοινοτικοί πόροι και να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά. 

Συνέδριο για την κλινική έρευνα

Η έκθεση του ΟΟΣΑ είναι αρνητική για την Ελλάδα. Όμως, εκείνο που θα σημειώναμε εμείς είναι ότι η κρίση δημιουργεί ευκαιρίες. Η Ελλάδα μπορεί να αποτελέσει πόλο έλξης επενδύσεων στον τομέα των κλινικών δοκιμών φαρμάκων.
Ετησίως, η χώρα μας απορροφά περίπου 50-60 εκατ. ευρώ στον τομέα αυτό και εκτιμήσεις Ελλήνων και ξένων ειδικών είναι ότι το ποσό αυτό μπορεί να φθάσει συνολικά έως και τα 400 εκατ. 

Για να γίνει αυτό όμως, δεν χρειάζονται μαγικά, αλλά ένα συγκροτημένο εθνικό σχέδιο και κυρίως συστράτευση Πολιτείας, ακαδημαϊκών και επιχειρήσεων. Προς την κατεύθυνση αυτή, το Ph.B σχεδιάζει να πραγματοποιήσει ειδικό συνέδριο για την κλινική έρευνα μέσω στο Νοέμβριο. Θα επανέλθουμε…

Τι συμβαίνει διεθνώς

Η οικονομική κρίση που άρχισε το 2008 είχε σημαντικό αντίκτυπο στην επιστήμη, την τεχνολογία και την καινοτομία (ΕΤΚ), καθώς και στις πολιτικές για τους εν λόγω τομείς. Επιτάχυνε πολλές εξελίξεις ή μεγέθυνε ορισμένες προκλήσεις, η πλειονότητα των οποίων είχαν ήδη κάνει την εμφάνισή τους πριν από το 2008. 

Η επανεξέταση των πολιτικών ΕΤΚ έχει κατά συνέπεια καταστεί πιο επείγουσα. Στο νέο αυτό περιβάλλον κάποιες χώρες έχουν προσαρμοστεί ή έχουν ξεκινήσει να προσαρμόζονται, ενώ άλλες δυσκολεύονται να εξελιχθούν. Κατά συνέπεια, το χάσμα διευρύνεται μεταξύ των χωρών που αναπτύσσονται και καινοτομούν σε αυτό το νέο πλαίσιο και αυτών που δεν τα καταφέρνουν.
Η παγκόσμια οικονομική κρίση επηρέασε αμέσως και δυσμενώς την καινοτομία σε όλο τον κόσμο. Οι δαπάνες των επιχειρήσεων για Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη (ΕΤΑ) μειώθηκαν κατά το πρωτοφανές ποσοστό του 4,5% το 2009 σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ, με τις μεγαλύτερες δαπάνες για ΕΤΑ εκτός από την Κορέα και τη Γαλλία. 

Το 2010 η ανάκαμψη που συντελέστηκε σε μερικές χώρες δεν συνοδεύτηκε από την επαναφορά στα προ του 2009 επίπεδα δαπανών για ΕΤΑ. Η εξέλιξη αυτή, δηλαδή η απότομη πτώση ακολουθούμενη από μερική ανάκαμψη, επιβεβαιώνεται από δείκτες όπως τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και τα εμπορικά σήματα. 

Ανάμεσα στις χώρες που δραστηριοποιούνται περισσότερο στον τομέα της καινοτομίας, υφίσταται μια εντυπωσιακή αντίθεση μεταξύ της Σουηδίας και της Φινλανδίας, όπου η ΕΤΑ και τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας μειώθηκαν, και της Κορέας, όπου η ταχεία και σταθερή επέκταση συνεχίστηκε. 

Δεδομένων των τωρινών οικονομικών συνθηκών και των σχετικά αβέβαιων προοπτικών, είναι πιθανό ότι στην πλειονότητα των χωρών του ΟΟΣΑ, ιδιαίτερα σε αυτές που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση (π.χ. μερικές χώρες της νότιας και της ανατολικής Ευρώπης) η αύξηση των επιχειρηματικών δαπανών για ΕΤΑ θα είναι αρκετά αργή στο εγγύς μέλλον. 

Στις χώρες με σχετικά σταθερές συνθήκες πλαισίωσης πριν από την κρίση, οι οποίες έχουν αποδειχθεί σχετικά ανθεκτικές όσον αφορά την οικονομική μεγέθυνση (όπως αυτές στη βόρεια Ευρώπη και τη Γερμανία), οι δραστηριότητες καινοτομίας ίσως ακολουθήσουν πιο θετική πορεία. Για τις χώρες όπως η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ιαπωνία, εντούτοις, οι προοπτικές τόσο οικονομικής μεγέθυνσης όσο και καινοτομίας είναι πιο αβέβαιες. 

Το 2009, ο αρχικός κλυδωνισμός έθιξε όλες τις κατηγορίες επιχειρήσεων, όμως ενώ οι δραστηριότητες καινοτομίας των μεγάλων πολυεθνικών, ειδικά εκείνων στους τομείς υψηλής τεχνολογίας, επανέκαμψαν το 2010, η καινοτόμος επιχειρηματικότητα δεν έχει ακόμα επανέλθει στα επίπεδα πριν από την κρίση. 

Το 2011, τόσο η ίδρυση νέων επιχειρήσεων όσο και οι επενδύσεις κεφαλαίου υψηλού επιχειρηματικού κινδύνου παρέμειναν πολύ κάτω από τα επίπεδα πριν από την κρίση. Έπειτα από τη σημαντική αύξηση των επιχειρηματικών πτωχεύσεων κατά την κρίση, η ανανέωση της βιομηχανίας και η αντίστοιχη ανακατανομή των πόρων, που υποτίθεται ότι αυξάνουν τις συνολικές επιδόσεις της οικονομίας, δεν έχουν ακόμα σημειώσει ουσιαστική πρόοδο. 

Το 2009 η κυβερνητική χρηματοδότηση διογκώθηκε, αλλά μόνο προσωρινά σε πολλές χώρες, καθώς η καινοτομία ήταν σημαντικό συστατικό στοιχείο των δεσμών μέτρων για την ανάκαμψη: η Κρατική Χρηματοδότηση της ΕΤΑ (ΚΧΕΤΑ) αυξήθηκε κατά περίπου 9% στον ΟΟΣΑ. 

Η πλειονότητα των πόρων διατέθηκε σε επενδύσεις υποδομής και σε επιχειρήσεις (εγγυήσεις πιστώσεων για τις μικρές επιχειρήσεις, επιστροφές εκπτώσεων φόρου για δαπάνες που αφορούν την ΕΤΑ, δημόσιες συμβάσεις κ.λπ.). Καθώς τούτο αντιστάθμισε εν μέρει τη μείωση των δαπανών των επιχειρήσεων, η μείωση των συνολικών δαπανών για ΕΤΑ στον ΟΟΣΑ το 2009 δεν ήταν τόσο μεγάλη όσο θα ήταν σε διαφορετική περίπτωση. 

Εντούτοις, το 2010 και το 2011, καθώς οι δημοσιονομικοί περιορισμοί έγιναν πιο αυστηροί, πολλές χώρες μετρίασαν ή μείωσαν σημαντικά τις δαπάνες τους για ΕΤΑ (η ΚΧΕΤΑ στον ΟΟΣΑ μειώθηκε κατά περίπου 4% το 2010). 

Μολονότι η κρίση έδωσε το έναυσμα για την αποτελμάτωση ή τη μείωση των καινοτόμων δραστηριοτήτων στις χώρες του ΟΟΣΑ, δεν είχε το ίδιο αποτέλεσμα σε μερικές αναδυόμενες χώρες. Η Κίνα διατήρησε τον υψηλό ρυθμό ανόδου του ΑΕΠ και τη σταθερή αύξηση των δραστηριοτήτων καινοτομίας, καθώς οι επιχειρηματικές δαπάνες για ΕΤΑ αυξήθηκαν κατά 26% το 2009.
Κατά συνέπεια, το μερίδιο της Κίνας στην παγκόσμια ΕΤΑ, που σκαρφάλωσε από το 7% το 2004 στο 10,5% το 2008, εκτινάχθηκε στο 13% το 2009: η κρίση επιτάχυνε την υφιστάμενη τάση. Παράλληλα, αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Ινδία και η Βραζιλία, έδωσαν μεγαλύτερη προτεραιότητα στην πολιτική για την καινοτομία. 

Η έκθεση προσθέτει ότι αν και σε όλο σχεδόν τον κόσμο οι εξειδικευμένοι εργαζόμενοι (εργάτες και υπάλληλοι) έχουν πληγεί λιγότερο σε σχέση με τους ανειδίκευτους, είναι ήδη ορατή η αύξηση της μακρόχρονης ανεργίας μεταξύ των εξειδικευμένων εργαζόμενων σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Εσθονία, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιρλανδία, ακόμα και οι ΗΠΑ. 

Ο ΟΟΣΑ υπογραμμίζει ότι σε τομείς γοργά εξελισσόμενους, όπως η βιοτεχνολογία, η πληροφορική και η αεροναυτική, η παραμονή ενός εργαζόμενου για καιρό εκτός εργασίας ουσιαστικά εξασθενεί περαιτέρω τη θέση του, καθώς χάνει επαφή με τις σύγχρονες απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, ενώ παράλληλα το ανθρώπινο κεφάλαιο της χώρας υποβαθμίζεται συνολικά, κάτι που αποτελεί πρόκληση προς αντιμετώπιση και για την Ελλάδα. 

Η εικόνα είναι διαφορετική ανάλογα με τον τομέα οικονομικής δραστηριότητας διεθνώς. Για παράδειγμα, παρά την κρίση, οι μεγάλες εταιρείες λογισμικού και υγείας συνεχίζουν σταθερά να αυξάνουν τις επενδύσεις R & D, ενώ στην αυτοκινητοβιομηχανία η πτώση είναι πολύ αισθητή, αρκετά μεγαλύτερη σε σχέση με την αεροναυπηγική, την πληροφορική (hardware) και τον ιατρικό εξοπλισμό.

Πηγή: Περιοδικό Ph.B
Το περιοδικό μπορείτε να δείτε ηλεκτρονικά εδώ