Πώς δουλεύει ο μηχανισμός αποζημιώσεων στην ευρωπαϊκή οικογένεια

Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν προνοήσει για την ενίσχυση της προστασίας της περιουσίας των πολιτών τους

Από την Έλενα Ερμείδου

Τι ισχύει στην υπόλοιπη Ευρώπη σε σχέση με τις αποζημιώσεις από φυσικές καταστροφές; Ποια είναι η μέριμνα που έχει ληφθεί συνολικά για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Τι γίνεται όταν οι καταστροφές δεν προκαλούν μόνο ανθρώπινες απώλειες, αλλά και ζημίες αξίας δισεκατομμυρίων ευρώ, επηρεάζοντας την οικονομική σταθερότητα και ανάπτυξη; Οι καταστροφές είναι δυνατόν να έχουν διασυνοριακές επιπτώσεις; Πολλά και σημαντικά ερωτήματα έρχονται και πάλι στην επικαιρότητα, ιδιαίτερα ύστερα από τις μεγάλες καταστροφές που είχαμε πρόσφατα στη χώρα μας και την ενεργοποίηση των σχετικών μηχανισμών της ΕΕ. Το iw καταγράφει αναλυτικά τι συμβαίνει στους κόλπους της ευρωπαϊκής οικογένειας, καθώς οι καταστροφές αποτελούν σημαντικό ζήτημα για τους πολίτες, τις εταιρείες και τις κυβερνήσεις σε ολόκληρη την Ένωση.

Ειδικότερα στη Γαλλία, η ασφάλιση πυρός κατοικίας είναι υποχρεωτική για ενοικιαστές και συνιδιοκτήτες. Υποχρεωτικά, προστίθεται η κάλυψη φυσικών καταστροφών. Στην Ελβετία, η ασφάλιση κατοικίας είναι υποχρεωτική. Στην Ισπανία, είναι υποχρεωτική η προσθήκη της κάλυψης φυσικών καταστροφών σε κάθε ασφαλιστήριο πυρός κατοικίας. Υποχρεωτικό χαρακτήρα έχει επίσης η ασφάλιση κατοικίας για σεισμό στη Ρουμανία και στην Τουρκία. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ η ασφάλιση δεν είναι υποχρεωτική, η διείσδυση είναι εξαιρετικά υψηλή, κυρίως εξαιτίας του γεγονότος ότι οι πολίτες αγοράζουν σπίτι, κατά κύριο λόγο, με στεγαστικό δάνειο.

Στο 15,2% ανέρχεται το ποσοστό ασφαλιστικής κάλυψης κατοικιών της χώρας

Στο 15,2% ανέρχεται το ποσοστό ασφαλιστικής κάλυψης κατοικιών της χώρας. Αυτό προκύπτει από την τελευταία έρευνα που διενήργησε η Ένωση Ασφαλιστικών Εταιριών Ελλάδος (ΕΑΕΕ) για την καταγραφή του πλήθους των συμβολαίων ασφάλισης κατοικιών που ήταν σε ισχύ την 30ή Ιουνίου 2023. 

Τα συγκριτικά αποτελέσματα της έρευνας θα επιτρέψουν, στο μέλλον, τη λήψη αποφάσεων, βάσει στοιχείων, σχετικά με μέτρα για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας της κοινωνίας έναντι φυσικών καταστροφών. 

Σύμφωνα με τα στοιχεία, τα περισσότερα ασφαλιστήρια συμβόλαια αφορούν ακίνητα στην Αττική (455.213 κατοικίες, δηλαδή 46,9%) και το 68,2% αφορά ασφαλισμένες κατοικίες για σεισμό, με κάλυψη κτηρίου για το 90% και με κάλυψη μόνο περιεχομένου για το 10%, ενώ το ενυπόθηκο ενδιαφέρον για όσες έχουν κάλυψη κτηρίου αφορά το 56,9%.

Οι ασφαλιστικές εταιρείες μπορούν να αναλάβουν τους κινδύνους από τις φυσικές καταστροφές

«Οι ελληνικές ασφαλιστικές εταιρείες έχουν την κεφαλαιακή επάρκεια, τη δυνατότητα και την τεχνογνωσία για να αναλάβουν τους κινδύνους από τις φυσικές καταστροφές». 

Αυτό υπογραμμίζεται σε ενημερωτικό έγγραφο της Ένωσης Ασφαλιστικών Εταιρειών Ελλάδος, στο οποίο επισημαίνονται οι λόγοι που οι ασφαλιστικές εταιρίες μπορούν να αναλάβουν τους κινδύνους από τις φυσικές καταστροφές:

Ειδικότερα, αναφέρεται:

1. Η ελληνική ασφαλιστική αγορά επιτυγχάνει από τους υψηλότερους δείκτες φερεγγυότητας στην Ευρώπη και υπάγεται στο αυστηρότερο πλαίσιο ελέγχου του Χρηματοπιστωτικού Τομέα στον κόσμο.

Πιο συγκεκριμένα:

Οι ασφαλιστικές εταιρείες διαθέτουν σχεδόν διπλάσια κεφάλαια από τα απαιτούμενα από τη νομοθεσία, με δείκτη φερεγγυότητας από τους υψηλότερους στη Ευρώπη (184,6%, σύμφωνα με την Έκθεση της ΤτΕ). 

Οι ασφαλιστικές εταιρείες λειτουργούν υπό ένα αυστηρό ευρωπαϊκό εποπτικό πλαίσιο (Solvency II) και εποπτεύονται από την Τράπεζα της Ελλάδος, έτσι ώστε να διασφαλίζεται ότι μπορούν να ανταποκριθούν στους κινδύνους που αναλαμβάνουν. 

Η νομοθεσία του Solvency II είναι εξαιρετικά αυστηρή και συντηρητική. Έχει ως στόχο την κεφαλαιακή θωράκιση των ασφαλιστικών επιχειρήσεων μέσω σύγχρονων κανόνων αποτίμησης βασιζόμενων σε ακραία σενάρια, έτσι ώστε η πιθανότητα πτώχευσής τους να περιοριστεί για τους επόμενους 12 μήνες σε ποσοστό 0,5%. Το Solvency II είναι πιθανότατα το αυστηρότερο πλαίσιο ελέγχου του χρηματοπιστωτικού τομέα στον κόσμο. 

Οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις έχουν ήδη ενσωματώσει στο πλαίσιο της διαχείρισης κινδύνων εκείνους που απορρέουν από την κλιματική αλλαγή και διενεργούν ασκήσεις ακραίων σεναρίων.

2. Υπάρχουν μηχανισμοί διασποράς του κινδύνου

Πιο συγκεκριμένα:

Για την εξισορρόπηση των αποτελεσμάτων τους, οι ασφαλιστικές εταιρείες μεταφέρουν μέρος του κινδύνου που αναλαμβάνουν σε άλλες εταιρείες (αντασφαλιστικούς ομίλους) μέσω της αντασφάλισης. Η αντασφάλιση προβλέπεται από το Solvency II. Είναι τεχνική μετριασμού του κινδύνου, η οποία επιτρέπει την ευρύτερη διασπορά κινδύνων σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι οικονομικές επιπτώσεις, για παράδειγμα, ενός καταστροφικού σεισμού στην Ελλάδα θα καλυφθούν από ελληνικές ασφαλιστικές επιχειρήσεις, αλλά ένα μέρος τους θα αποζημιωθεί και από ξένους αντασφαλιστές που εδρεύουν στη Γερμανία, την Αγγλία, τις ΗΠΑ και αλλού. Αυτό μειώνει την έκθεση στον κίνδυνο που φέρουν οι ίδιες οι ασφαλιστικές εταιρείες και επιτυγχάνει ισορροπία στο ισοζύγιο ασφαλίστρων-ζημιών. 

Οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις, σε συνεργασία με τους αντασφαλιστές τους παγκοσμίως, μελετούν τα δεδομένα πίσω από τις οικονομικές απώλειες που συνδέονται με το κλίμα και τα φυσικά φαινόμενα, γενικά, αναπτύσσοντας εργαλεία και μοντέλα για να προετοιμαστούν για τις μελλοντικές φυσικές καταστροφές. 

Οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις συγκεντρώνουν κεφάλαια για την αποζημίωση των ασφαλισμένων από τα ασφάλιστρα που λαμβάνουν και από τις αποδόσεις των επενδύσεών τους. 

Όσο μεγαλύτερος είναι ο ασφαλισμένος πληθυσμός τόσο διευρύνεται η ικανότητα ανάληψης κινδύνων των ασφαλιστικών επιχειρήσεων, καθώς λειτουργεί αποτελεσματικότερα η θεωρία των μεγάλων αριθμών. 

EE: Για την ασφάλιση έναντι φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών

Όπως και πολλές άλλες περιοχές στον κόσμο, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ευάλωτη σε σχεδόν κάθε είδους φυσική καταστροφή. Οι καταστροφές δεν προκαλούν μόνο ανθρώπινες απώλειες, αλλά και ζημίες αξίας δισεκατομμυρίων ευρώ κάθε χρόνο, επηρεάζοντας την οικονομική σταθερότητα και ανάπτυξη. Οι καταστροφές είναι δυνατόν να έχουν διασυνοριακές επιπτώσεις και μπορούν να απειλήσουν, ενδεχομένως, ολόκληρες περιοχές σε γειτονικές χώρες. Ακόμη και στις περιπτώσεις που το κόστος μεγάλων καταστροφών είναι τοπικό, εάν το κόστος αυτό δεν καλύπτεται επαρκώς από ασφάλιση, τα επιμέρους κράτη μέλη ενδέχεται να έρθουν αντιμέτωπα με μεγάλο δημοσιονομικό βάρος, το οποίο θα μπορούσε να προκαλέσει εσωτερικές και εξωτερικές ανισορροπίες. Συνεπώς, οι καταστροφές αποτελούν σημαντικό ζήτημα για τους πολίτες, τις εταιρείες και τις κυβερνήσεις σε ολόκληρη την Ένωση. 

Λόγω της κλιματικής αλλαγής, η ασφάλιση θα πρέπει να καλύπτει φαινόμενα συνεχώς αυξανόμενης συχνότητας και έντασης. Οι μεταβολές στο κλίμα, τη δημογραφία και τις συγκεντρώσεις του πληθυσμού, η ανάπτυξη περιοχών εκτεθειμένων σε καταστροφές, ο αυξανόμενος πλούτος και οι αυξανόμενες αξίες των ακινήτων εντείνουν την έκθεση και την τρωτότητα των οικονομικών στοιχείων ενεργητικού και τη σοβαρότητα των ζημιών. Βραχυπρόθεσμα, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ασφάλιση ενδέχεται να μην είναι τόσο σημαντικές. Ωστόσο, μακροπρόθεσμα, ιδίως σε τομείς ή περιοχές όπου η ασφάλιση δεν αποτελεί καθιερωμένη συνήθεια, η κλιματική αλλαγή ενδεχομένως να έχει επιπτώσεις στη διαθεσιμότητα και το κόστος της ασφάλισης. Οι πιθανές ζημίες εξαρτώνται ιδιαιτέρως από τις μεταβολές στην έκθεση και την τρωτότητα. Συνολικά, η πιθανότητα εμφάνισης των περισσότερων τύπων ακραίων καιρικών φαινομένων αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά. Λόγω των αυξανόμενων κινδύνων, σε ορισμένες περιοχές, η ασφάλιση ενδέχεται να μην είναι διαθέσιμη ή να παρέχεται σε μη προσιτούς οικονομικά όρους. Η έλλειψη διαθέσιμης ασφάλισης, ένας από τους παράγοντες που συμβάλλει στην τρωτότητα, είναι δυνατόν να επιτείνει την ευπάθεια της κοινωνίας, με τις κυβερνήσεις να εμφανίζουν ενδεχομένως μεγάλη δημοσιονομική έκθεση. 

Οι ανθρωπογενείς καταστροφές, όπως τα βιομηχανικά ατυχήματα που αφορούν επικίνδυνες ουσίες, ενδέχεται να έχουν επίσης μεγάλης κλίμακας και διασυνοριακές επιπτώσεις (π.χ. το ατύχημα στον Κόλπο του Μεξικού το 2010, που συνδεόταν με την υπεράκτια εξόρυξη πετρελαίου, οι διαρροές από αποθήκη αλουμίνας στην περιοχή Ajka της Ουγγαρίας το 2011). Επιπροσθέτως, οι φυσικοί κίνδυνοι και καταστροφές, παραδείγματος χάριν, οι κεραυνοί, τα κύματα ψύχους ή οι σεισμοί, είναι δυνατόν να προκαλέσουν ανθρωπογενείς καταστροφές (τεχνολογικές καταστροφές προκαλούμενες από φυσικούς κινδύνους-“natech”), όπως εκλύσεις στην ατμόσφαιρα, διαρροές υγρών ή πυρκαγιές (όπως η πυρηνική καταστροφή στη Φουκουσίμα της Ιαπωνίας το 2011). Αυτές οι σύνθετες καταστροφές “natech” είναι δυνατόν να συμβαίνουν συχνότερα, λόγω της αυξημένης συχνότητας ακραίων φυσικών φαινομένων και της αυξημένης πολυπλοκότητας και αλληλεξάρτησης των βιομηχανικών συστημάτων. 

Η ιδιωτική ασφάλιση δύναται να καλύπτει ορισμένα σχετικά ζητήματα πολιτικής και να συμβάλλει στη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών. Η ασφάλιση αποτελεί ένα από τα εργαλεία διαχείρισης του κινδύνου καταστροφών, σε συνδυασμό με την πρόληψη των κινδύνων, την ετοιμότητα και τα μέτρα αντίδρασης: ένα λειτουργικό σύστημα ασφάλισης έναντι του κινδύνου καταστροφών μπορεί να υπεισέρχεται, πέραν του επιμερισμού του κινδύνου, σε όλα τα επίπεδα του κύκλου διαχείρισης του κινδύνου, από την αναγνώριση και τη μοντελοποίηση των κινδύνων έως τη μεταβίβαση των κινδύνων και την αποκατάσταση. Ο ρόλος της ασφάλισης είναι συγκεκριμένος: δεν προλαμβάνει την απώλεια ζωών ή περιουσιακών στοιχείων, αλλά βοηθά στη μείωση του οικονομικού αντίκτυπου και διευκολύνει την αποκατάσταση μετά από τις καταστροφές. Τα σωστά σχεδιασμένα ασφαλιστήρια συμβόλαια μπορούν να λειτουργήσουν, επίσης, ως ένα εργαλείο της αγοράς για την αποθάρρυνση της ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς, την προώθηση της επίγνωσης των κινδύνων και την ένταξη της θωράκισης έναντι καταστροφών στις οικονομικές και χρηματοπιστωτικές αποφάσεις. 

2. Διείσδυση της ασφάλισης έναντι φυσικών καταστροφών 

Οι μείζονες φυσικές καταστροφές επιφέρουν μεγάλες και σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομική δραστηριότητα, τόσο μεσοπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Οι ζημίες που δεν καλύπτονται από ασφάλιση προκαλούν, κυρίως, το επακόλουθο μακροοικονομικό κόστος, ενώ τα φαινόμενα που καλύπτονται επαρκώς από ασφάλιση είναι αμελητέα όσον αφορά τη μη επιτευχθείσα παραγωγή. 

Μια πρόσφατη αναλυτική έρευνα, που διενεργήθηκε από το Κοινό Κέντρο Ερευνών, έδειξε ότι, βάσει των διαθέσιμων δεδομένων, η ασφάλιση έναντι καταστροφών εμφανίζει, σήμερα, σε ορισμένα κράτη μέλη, χαμηλό βαθμό διείσδυσης στην αγορά. Η ανάλυση υπογραμμίζει ότι ο κίνδυνος πλημμυρών, καταιγίδων ή σεισμών είναι, όπως αναμενόταν, ετερογενής στα διάφορα κράτη μέλη. Ωστόσο, βάσει των διαθέσιμων δεδομένων, υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες οι αγορές ασφάλισης έναντι καταστροφών δεν καταφέρνουν να ανταποκριθούν πλήρως στους υφιστάμενους κινδύνους. Σύμφωνα με τη διαθέσιμη έρευνα, τα ποσοστά διείσδυσης της ασφάλισης έναντι θύελλας είναι υψηλά στα περισσότερα κράτη μέλη. Ωστόσο, στην περίπτωση της ασφάλισης έναντι πλημμύρας και σεισμού, τα ποσοστά διείσδυσης είναι υψηλά μόνο στις περιπτώσεις που οι κίνδυνοι αυτοί είναι ομαδοποιημένοι με άλλους κινδύνους. 

Ομαδοποίηση προϊόντων

Η ασφάλιση ανακατανέμει και μειώνει τον χρηματοοικονομικό κίνδυνο που συνδέεται με δυσμενή συμβάντα, επιμερίζοντας το κόστος είτε μεταξύ ατόμων είτε μέσα στον χρόνο. Η ασφάλιση μεταβιβάζει τους επιμέρους κινδύνους σε έναν όμιλο, τον οποίο διαχειρίζεται ένας ασφαλιστής. Συγκεντρώνοντας ή ομαδοποιώντας τους κινδύνους, μπορεί να μειωθεί το κόστος των καταστροφών σε οποιαδήποτε συγκεκριμένη χρονική περίοδο. 

Η παρεχόμενη από την ιδιωτική ασφαλιστική αγορά κάλυψη χρηματοδοτείται μέσω ασφαλίστρων, με την υποστήριξη μετοχικού κεφαλαίου, για την κάλυψη πιθανών παρεκκλίσεων από τις αναμενόμενες ζημίες. Τα ασφάλιστρα αντικατοπτρίζουν την αναμενόμενη ζημία του ασφαλισμένου ατόμου, ένα περιθώριο αβεβαιότητας για τον δεδομένο κλάδο ασφάλισης, μια χρέωση για το μετοχικό κεφάλαιο, ένα ποσοστό δαπανών επιβάρυνσης, π.χ. διοικητικών και λοιπών δαπανών που συνδέονται με τη δεσμευτική κάλυψη ασφαλιστηρίων και το κέρδος. Τα ασφάλιστρα επενδύονται σε χρηματοπιστωτικές αγορές, στις οποίες οι επενδυτικοί κίνδυνοι δεν πρέπει να σχετίζονται με τον ασφαλιστικό κίνδυνο, ή αντασφαλίζονται, ώστε να αφαιρεθεί ένα μέρος του κινδύνου από τον όμιλο. Με τον τρόπο αυτόν, η ασφάλιση επιμερίζει τον κίνδυνο οικονομικής ζημίας σε όλη την κοινωνία και σε διάφορες περιοχές. 

Το ειδικό χαρακτηριστικό των καταστροφών είναι ότι μπορούν να προκαλέσουν ζημία σε πολλές περιουσίες σε μια δεδομένη περιοχή ταυτόχρονα: σεισμοί σημειώνονται κατά μήκος σεισμικών ρηγμάτων, πλημμύρες προκαλούνται σε περιοχές με χαμηλό υψόμετρο, ενώ οι ανεμοθύελλες κατευθύνονται πολύ συχνά στις ακτογραμμές. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τους άλλους τύπους κινδύνων έναντι των οποίων παρέχει κάλυψη η ασφάλιση περιουσιακών στοιχείων, όπως η ασφάλιση έναντι κλοπής ή πυρκαγιάς. Είναι μάλλον απίθανο, χωρίς όμως να είναι αδύνατο, να ληστευθεί ταυτόχρονα μια ολόκληρη γειτονιά. 

Εφαρμόζονται δύο κύριες τεχνικές μέσω των οποίων η ασφάλιση μπορεί να αντιμετωπίζει συσχετιζόμενους κινδύνους. Η πρώτη συνίσταται στη διεύρυνση του ομίλου, ώστε να μειωθεί πολύ η πιθανότητα συσχέτισης επιμέρους κινδύνων μέσω μιας ενδεχόμενης καταστροφής. Μια άλλη κοινή τεχνική είναι η ομαδοποίηση διαφόρων τύπων μη συσχετιζόμενων κινδύνων σε ένα ενιαίο ασφαλιστήριο συμβόλαιο, π.χ. πυρκαγιά και πλημμύρα, θύελλα ή σεισμός. Δεδομένου του ότι καθένας από αυτούς τους κινδύνους είναι ανεξάρτητος από οποιονδήποτε άλλον στο συμβόλαιο, η ομαδοποίηση μειώνει τους συσσωρευμένους κινδύνους οποιασδήποτε επιμέρους απειλής στο συμβόλαιο. 

Η ομαδοποίηση προϊόντων αντικατοπτρίζει τη γενική αλληλεγγύη μεταξύ των καταναλωτών. Ως εκ τούτου, θεσπίζεται, ορισμένες φορές, μέσω υποχρεωτικής επέκτασης των απλών κινδύνων, όπως της ασφάλισης πυρός ή οχήματος, για την κάλυψη φυσικών καταστροφών. Σε ιδανικές συνθήκες, το σύστημα θα πρέπει να αναγνωρίζει ότι ορισμένα ασφαλισμένα άτομα θέτουν μηδενικό ή χαμηλό κίνδυνο σε σύγκριση με ασφαλισμένους από επιρρεπείς σε κινδύνους περιοχές, παραδείγματος χάριν μέσω εκπτώσεων στα ασφάλιστρα.

Υποχρεωτική ασφάλιση έναντι καταστροφών

Οι καταναλωτές ενδέχεται να μην είναι διατεθειμένοι να ασφαλίζονται έναντι κινδύνων που δεν είναι πιθανόν να έχουν μεμονωμένα αντίκτυπο σε αυτούς. Οι άνθρωποι και οι επιχειρήσεις συχνά υποτιμούν τον πραγματικό κίνδυνο μιας καταστροφής για αυτούς (μυωπία απέναντι στον κίνδυνο) και δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές συνέπειες. Βασίζονται στα κοινωνικά δίκτυα ή την κρατική αρωγή. 

Ένα άλλο ζήτημα ενδέχεται να είναι το ζήτημα των δυσμενών επιλογών. Αυτό αφορά το φαινόμενο στον κλάδο της ασφάλισης κατά το οποίο οι ομάδες ανθρώπων που θεωρούν ότι διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο συνάπτουν ασφάλιση σε μεγαλύτερη έκταση, ενώ αυτές που δεν αντιλαμβάνονται έναν τέτοιο υψηλό βαθμό κινδύνου δεν θεωρούν ότι είναι απαραίτητο να συνάψουν ασφάλιση. 

Οι δυσμενείς επιλογές προκαλούν ιδιαίτερα προβλήματα στην ασφάλιση έναντι καταστροφών. Εάν μόνο οι εξαιρετικά εκτεθειμένοι συνάπτουν ασφάλιση, τα ασφάλιστρα θα είναι απαγορευτικά υψηλά και ο όμιλος θα είναι υπερβολικά μικρός ώστε να μπορεί να αντεπεξέλθει σε καταστροφές, καθώς δεν υπάρχει θωράκιση από μη επηρεαζόμενα από καταστροφές μέλη του ομίλου. 

Τα προβλήματα αυτά θα μπορούσαν να ξεπεραστούν μέσω της υποχρεωτικής ασφάλισης έναντι καταστροφών. Αυτό οδηγεί σε υψηλή διείσδυση στην αγορά και σε μεγαλύτερο όμιλο ασφαλισμένων. Έτσι διευκολύνεται ο επιμερισμός του κινδύνου και μειώνονται τα διοικητικά έξοδα ανά ασφαλιστήριο, ενώ περιορίζεται η εκ των υστέρων κρατική αρωγή.

Όμιλοι ασφάλισης έναντι καταστροφών

Οι όμιλοι ασφάλισης έναντι καταστροφών είναι δυνατόν να επεκτείνουν τη δυνατότητα της ασφαλιστικής αγοράς να απορροφά τους κινδύνους. Μπορούν να παρέχουν κάλυψη έναντι συγκεντρωτικών εκθέσεων και κινδύνων που δεν είναι ασφαλίσιμοι λόγω ηθικού κινδύνου, εξαιτίας του μικρού μεγέθους της δεδομένης αγοράς ή του υπερβολικού κόστους των απαιτήσεων. Οι όμιλοι είναι δυνατόν να συμπληρώνουν συστήματα με υποχρεωτική ομαδοποίηση προϊόντων ή με υποχρεωτική ασφάλιση.

Οι κυβερνήσεις ως (αντ-)ασφαλιστές και ως (αντ-)ασφαλιστές τελευταίου βαθμού

Οι δημόσιες αρχές ενδέχεται να συμμετέχουν ως ασφαλιστές ή να χρηματοδοτούν ομίλους ασφάλισης έναντι καταστροφών που λαμβάνουν σχετική εντολή από το κράτος. Τα εν λόγω ασφαλιστικά προγράμματα μπορούν να ελαφρύνουν την πολιτική πίεση για την κατανομή σημαντικών κρατικών πόρων μετά από μια φυσική καταστροφή. Ωστόσο, το πλαίσιο πρέπει να προλαμβάνει το πρόβλημα του ηθικού κινδύνου, καθώς, παραδείγματος χάριν, ενδέχεται να ενθαρρύνεται η ριψοκίνδυνη συμπεριφορά των κατόχων ασφαλιστηρίων, εφόσον γνωρίζουν ότι θα καλυφθούν από δημόσιους πόρους, είτε έχουν προστατεύσει τους εαυτούς τους εκ των προτέρων είτε όχι. 

Μέσω συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, οι ασφαλιστές είναι δυνατόν να προσφέρουν την τεχνογνωσία και τα εργαλεία τους (όπως πλατφόρμες ενημέρωσης για τους κινδύνους) για την αξιολόγηση των κινδύνων, την πώληση ασφαλιστηρίων και, σε ορισμένες περιπτώσεις, την παροχή συμβουλών στις κυβερνήσεις κατά τη λήψη των επενδυτικών τους αποφάσεων. Οι ασφαλιστές ενδέχεται επίσης να πρέπει να παρέχουν ασφαλιστική κάλυψη για μεσαίου μεγέθους ζημίες, η κυβέρνηση περιορίζει την έκθεσή της και οι ασφαλιστές αναλαμβάνουν κινδύνους σε επίπεδο που είναι εντός των δυνατοτήτων τους. 

Οι κυβερνήσεις ενδέχεται επίσης να διαχειρίζονται προγράμματα αντασφάλισης. Είναι δυνατόν να απαιτούν από την ιδιωτική αγορά να αναλαμβάνει και να πληρώνει ένα ποσοστό του κινδύνου, π.χ. συμφωνίες ποσοστιαίας εκχώρησης. 

Οι κυβερνήσεις είναι δυνατόν να λειτουργούν ως (αντ-)ασφαλιστές τελευταίου βαθμού αναλαμβάνοντας κινδύνους πάνω από ένα ορισμένο επίπεδο ζημίας λόγω καταστροφών, π.χ. αντασφάλιση περιορισμού ζημιάς (stop-loss). Η προσέγγιση αυτή συνδυάζει την ικανότητα της κυβέρνησης να επιμερίζει τον ενδεχόμενο κίνδυνο και την ικανότητα της αγοράς να εφαρμόζει ασφαλιστικές αρχές και να χρησιμοποιεί επίσης τις διοικητικές της ικανότητες, π.χ. τη συλλογή ασφαλίστρων, την εμπορική προώθηση και τη διαχείριση απαιτήσεων. Ως εκ τούτου, τα δημόσια προγράμματα είναι δυνατόν να παρέχουν κάλυψη στα υψηλότερα επίπεδα κινδύνου, ενώ η ιδιωτική αγορά εξακολουθεί να αναλαμβάνει ορισμένες ή όλες τις χαμηλότερες βαθμίδες κινδύνου.

Παραμετρική ασφάλιση έναντι καιρικών φαινομένων βάσει δείκτη

Στα παραδοσιακά ασφαλιστικά συστήματα που αφορούν καιρικά φαινόμενα, όπως ασφάλιση περιουσιακών στοιχείων ή ευθύνης, η ασφαλιστική αποζημίωση καταβάλλεται κατόπιν αξιολόγησης των ζημιών που έχει υποστεί ο ασφαλισμένος. Μόλις ολοκληρωθεί και συμφωνηθεί η εκτίμηση των ζημιών, ο ασφαλισμένος λαμβάνει αποζημίωση. 

Στο πλαίσιο ενός παραμετρικού ασφαλιστικού προγράμματος βάσει δείκτη, χορηγείται αποζημίωση για ζημίες που προκαλούνται από ακραία καιρικά φαινόμενα όταν ένας προκαθορισμένος μετεωρολογικός δείκτης αποκλίνει από τον ιστορικό μέσο όρο, ανεξαρτήτως της πραγματικής ζημίας. Αυτού του είδους η ασφάλιση βασίζεται στη μέτρηση ενός αντικειμενικού και ανεξάρτητου δείκτη που σχετίζεται ιδιαιτέρως με την πραγματική ζημία. Η παραδοσιακή ασφάλιση βάσει αποζημίωσης και η παραμετρική ασφάλιση μπορούν να συνδυαστούν. 

Αξιοποιώντας τα διδάγματα και την εμπειρία από διάφορες περιφερειακές πρωτοβουλίες, η παραμετρική ασφάλιση μπορεί να θεωρηθεί ως λύση για τον ιδιωτικό και για τον δημόσιο τομέα, π.χ. στην περίπτωση δημόσιας υποδομής ζωτικής σημασίας. Είναι δυνατόν να βελτιώσει τις τιμές παροχής της ασφάλισης μειώνοντας τις διοικητικές δαπάνες, διότι δεν περιλαμβάνει διαδικασία πραγματογνωμοσύνης για τον καθορισμό των απαιτήσεων. Επίσης, επιταχύνει την καταβολή της αποζημίωσης και είναι δυνατόν να σχετίζεται με απλούστερα ασφαλιστήρια. Οι παραμετρικές καλύψεις βοηθούν στη μείωση των ασυμμετριών πληροφόρησης μεταξύ των ασφαλιστών και των πελατών. Από την άλλη πλευρά, οι εν λόγω συμβάσεις ενέχουν σημαντικό βασικό κίνδυνο, ήτοι η καταβολή αποζημίωσης δεν αντιστοιχεί στην πραγματική ζημία που έχει προκληθεί και οι κάτοχοι των ασφαλιστηρίων δεν είναι απαραιτήτως σε θέση να την αξιολογήσουν.

Κύκλος ένδειας

Η ασφάλιση είναι μια εξαιρετικά σημαντική απαίτηση για την ανάπτυξη, καθώς οι μη ασφαλισμένες ζημίες είναι δυνατόν να παρατείνουν τον κύκλο της ένδειας και να εμποδίζουν την οικονομική ανάπτυξη. Εναλλακτικά, στις αναπτυσσόμενες χώρες αναπτύσσονται απλουστευμένα εργαλεία μεταβίβασης κινδύνων, όπως τα προϊόντα μικρο-ασφάλισης. Προγράμματα παραμετρικής ασφάλισης έχουν εφαρμοστεί, επίσης, με την υποστήριξη της Επιτροπής, σε τρίτες χώρες οι οποίες είναι ιδιαιτέρως εκτεθειμένες σε κινδύνους καιρικών φαινομένων και καταστροφών, όπως ξηρασίες, σεισμούς και θύελλες. 

Ευρωπαϊκή στήριξη 2,2 δισ. ευρώ για την Ελλάδα

Τη στήριξη της ΕΕ στη χώρα μας μετά τις καταστροφικές πλημμύρες, με ποσό που θα φτάσει τα 2,2 δισ. ευρώ, εξασφάλισε ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κατά τη συνάντησή του στο Στρασβούργο με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν, και μέλη του Κολεγίου των Επιτρόπων. 

Στη συνάντηση της ελληνικής κυβέρνησης με την Επιτροπή στο Στρασβούργο, η Ελλάδα εξασφάλισε χρήματα που μέχρι χθες δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει για την ανακούφιση των πληγέντων και των πληγεισών περιοχών, που αναλύονται ως εξής:

• Καταρχάς, τα κονδύλια του ΕΣΠΑ 2014-2020 που δεν θα μπορούσαν να απορροφηθούν για άλλους σκοπούς (υπολογίζονται σε ύψος 250 εκατ. ευρώ) θα χάνονταν για την Ελλάδα.
• Η ΕΕ δέχεται την εκ νέου αναθεώρηση του Ταμείου Ανάκαμψης με συμπερίληψη έργων ύψους 500 εκατ. ευρώ προς αποκατάσταση υποδομών. Ανακατανομή πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας δεν μπορεί να γίνει υπό κανονικές συνθήκες, καθώς απαιτεί αλλαγή ευρωπαϊκών κανονισμών που εγκρίνονται από 27 χώρες. Ανακατανομή μπορεί να γίνει μόνο υπό έκτακτες συνθήκες μεγάλων φυσικών καταστροφών, σαν αυτές που ζούμε τώρα. Για αυτό η Ελλάδα ζήτησε ανακατανομή κάποιων κονδυλίων και το αίτημά της έγινε δεκτό.
• Δέχθηκε επίσης ανακατεύθυνση πόρων από το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027, με επιλέξιμα έργα ύψους 1,5 δισ. ευρώ, που θα διατεθούν τα αμέσως επόμενα έτη.
• Επιπλέον, μόλις καταγραφεί το ύψος της ζημίας, η Ελλάδα θα αιτηθεί επιπλέον χρήματα από το αγροτικό αποθεματικό και το Ταμείο Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο μπορεί να διαθέσει έως 400 εκατ. ευρώ, αναλόγως του ύψους της τελικής ζημίας.

Η πρόεδρος της Κομισιόν, στις δηλώσεις της, μεταξύ άλλων, τόνισε ότι: «Η Ευρώπη στέκεται στο πλευρό του ελληνικού λαού και θέλω η Ελλάδα και ο ελληνικός λαός να γνωρίζουν ότι είμαστε μαζί τους. Η Ένωσή μας είναι μια ένωση αλληλεγγύης. (…) Συζητήσαμε τους καλύτερους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να βοηθήσουμε τον ελληνικό λαό. Θα χρειαστούν πολλές επενδύσεις για την ανοικοδόμηση, αλλά είναι επίσης απαραίτητη η άμεση στήριξη και βοήθεια για την αποκατάσταση των μέσων βιοπορισμού. Το κύριο μήνυμά μου είναι ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα είναι επινοητική, θα είμαστε γρήγοροι και ευέλικτοι, θα κινητοποιήσουμε όλους τους πόρους της ΕΕ που μπορούν να αναπτυχθούν. Επιτρέψτε μου να επικεντρωθώ σε πέντε σημαντικές ροές χρηματοδότησης που θα μπορούσαν να κινητοποιηθούν: 

1. 1.Πρώτον, θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε κονδύλια συνοχής από την προηγούμενη προγραμματική περίοδο που δεν έχουν δαπανηθεί, τα οποία διαφορετικά θα χαθούν –πρόκειται, λοιπόν, για «φρέσκα» χρήματα– και να διαθέσουμε εμπροσθοβαρώς μέρος των τρεχόντων κονδυλίων συνοχής.
2. 2.Δεύτερον, το ίδιο ισχύει και για το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+, το οποίο θα μπορούσε να κινητοποιηθεί και σε αυτήν την περίπτωση. Αυτά τα κονδύλια θα χάνονταν και μπορούν να εκταμιευθούν φέτος. Έτσι, μέρος των χρημάτων που μπορούν να διατεθούν άμεσα στους Έλληνες πολίτες για τη στήριξή τους θα είναι ευρωπαϊκά χρήματα.
3. 3.Το τρίτο σημείο είναι η Κοινή Αγροτική Πολιτική, που μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Εδώ υπάρχουν δύο αχρησιμοποίητα κονδύλια από το προηγούμενο ελληνικό πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης. Αλλά εξετάζουμε επίσης τα κονδύλια του τρέχοντος ελληνικού στρατηγικού σχεδίου της ΚΑΠ και θα εξετάσουμε το γεωργικό αποθεματικό για το επόμενο έτος. Αυτά τα κονδύλια θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να συμβάλουν στην αποκατάσταση των δασικών ή γεωργικών υποδομών.
4. 4.Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι έτοιμη να αξιολογήσει ελληνικό αίτημα για στήριξη από το Ταμείο Αλληλεγγύης. Εν προκειμένω, είναι σημαντικό τα κράτη μέλη να συμφωνήσουν με την πρότασή μας για προσαύξηση των κεφαλαίων του Ταμείου Αλληλεγγύης. Αν αυτό συμβεί το επόμενο έτος, θα μπορούσαμε να διαθέσουμε έως 400 εκατομμύρια ευρώ.
5. 5.Τέλος, η Ελλάδα θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσει ορισμένους από τους πόρους του NextGenerationEU. Φυσικά, στο πλαίσιο του NextGenerationEU, πρέπει όλοι να επιδείξουμε τη μέγιστη δυνατή ευελιξία, διότι η πρόταση για αναθεώρηση του εθνικού προγράμματος μόλις υποβλήθηκε. Θα εργαστούμε, λοιπόν, με βάση αυτό.

Πρέπει να γίνουν πολλά. Συνολικά, η Ελλάδα θα μπορούσε να κινητοποιήσει έως και 2,25 δισεκατομμύρια ευρώ». 

Από την πλευρά του, ο πρωθυπουργός, μεταξύ άλλων, επεσήμανε: 

• «Πιστεύω ότι αναφερθήκατε σε πολλά από τα θέματα που συζητήσαμε. Έχουμε ακόμη πρόσθετα αχρησιμοποίητα κονδύλια που θα είχαν χαθεί, όπως συμβαίνει σε αυτά τα προγράμματα, και τα οποία μπορούν να διατεθούν για την άμεση στήριξη των πολιτών και των επιχειρήσεων. Πιστεύω ότι είναι σημαντικό να είναι γνωστό ότι μέρος της υποστήριξης που θα λάβουν τις επόμενες εβδομάδες θα περιλαμβάνει και ευρωπαϊκά χρήματα.
• Και, βέβαια, ο επαναπρογραμματισμός των χρηματοδοτικών εργαλείων που διαθέτουμε για την επόμενη περίοδο θα μας επιτρέψει να ανακατευθύνουμε περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια ευρώ προς την ανοικοδόμηση, αλλά και να ξαναχτίσουμε καλύτερα ό,τι έχει καταστραφεί. Θέλω να το τονίσω αυτό, διότι είναι ξεκάθαρο ότι οι παλιοί “κανόνες του παιχνιδιού” δεν ισχύουν πλέον για αυτό που βιώνουμε. Και, φυσικά, αυτό ισχύει και για τα μέσα που πρέπει να κινητοποιήσει η Ευρώπη ώστε να στηρίξει τις χώρες που υφίστανται τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.
• Έχουμε συζητήσει πολλές φορές –και η Επιτροπή είναι πολύ υποστηρικτική– τη διοχέτευση σημαντικά περισσότερων κονδυλίων στο Ταμείο Αλληλεγγύης. Το Ταμείο Αλληλεγγύης σχεδιάστηκε πριν από 20 χρόνια. Είναι σαφές ότι δεν εξυπηρετεί τον σκοπό του, όχι από πλευράς διαδικασιών αλλά από την άποψη του μεγέθους των διαθέσιμων κονδυλίων. Θα αποτελέσει, λοιπόν, προσωπική μου αποστολή να πείσω τους συναδέλφους μου στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ότι πρέπει να αυξήσουμε σημαντικά τα κονδύλια του Ταμείου Αλληλεγγύης, προκειμένου να στηρίξουμε χώρες που πλήττονται από φυσικές καταστροφές οι οποίες συνδέονται άμεσα με την κλιματική αλλαγή.
• Υπάρχουν όμως και άλλοι τύποι φυσικών καταστροφών για τις οποίες κράτη χρειάζονται υποστήριξη. Αυτό ασφαλώς ισχύει και για το γεωργικό αποθεματικό, το οποίο είναι λιγότερο από 500 εκατομμύρια, εν μέσω των σημαντικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Είναι επίσης πολύ σαφές ότι πρέπει να κινητοποιήσουμε πρόσθετα κεφάλαια για τον σκοπό αυτό.
• Θα ήθελα να επισημάνω ότι έχουμε ήδη συστήσει, όπως είπατε, μια ειδική ομάδα εργασίας, που θα εργαστεί ενδελεχώς για να ξεπεραστεί η παραδοσιακή γραφειοκρατία και να διασφαλιστεί ότι τα όποια χρήματα εκταμιεύονται από την Ευρώπη θα φτάσουν στον τελικό προορισμό τους το συντομότερο δυνατό.
• Η Ευρώπη έχει στηρίξει την Ελλάδα σε πολύ δύσκολες περιόδους και είμαι βέβαιος ότι θα κάνει το ίδιο και τώρα».

Στα 116 εκατ. ευρώ η αρχική Στεγαστική Συνδρομή για την αποκατάσταση των ζημιών σε σπίτια και κτήρια

Στον απόηχο των κυβερνητικών πρωτοβουλιών, δημοσιεύθηκε η ΚΥΑ για την οριοθέτηση των περιοχών που επλήγησαν από τα πρωτοφανή πλημμυρικά φαινόμενα σε Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα, καθώς και για τη χορήγηση της Στεγαστικής Συνδρομής για τα σπίτια και τα λοιπά κτήρια που επλήγησαν, με χρηματοδότηση που εκτιμάται, αρχικώς, στα 116 εκατ. ευρώ.

• Το σχήμα της Στεγαστικής Συνδρομής, το οποίο υλοποιείται από τη Γενική Διεύθυνση Αποκατάστασης Επιπτώσεων Φυσικών Καταστροφών του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, ενεργοποιείται σε συνέχεια των αυτοψιών που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι τώρα και ξεπερνούν τις 22.000 σε περισσότερες από 250 κοινότητες της Θεσσαλίας και της Στερεάς Ελλάδας.
• Το σχήμα περιλαμβάνει την ενίσχυση για την αποκατάσταση των κατοικιών και των λοιπόν κτηριακών εγκαταστάσεων, όπου το 80% της επισκευής ή αποκατάστασης του κτηρίου καλύπτεται από δωρεάν κρατική αρωγή και το 20% από άτοκο δάνειο με την εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου.

Παράλληλα, πρέπει να σημειωθεί ότι εξετάζεται η επέκταση του σχήματος της στεγαστικής συνδρομής, ώστε να βοηθηθούν περαιτέρω οι ιδιοκτήτες κατοικιών που επλήγησαν από το πλημμυρικό φαινόμενο ως προς την κατασκευή νέων κτηρίων –σε αντικατάσταση αυτών που έχουν κριθεί ως επικινδύνως ετοιμόρροπα. 

Σε συνέχεια των μέτρων που θεσπίστηκαν στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των επιπτώσεων της σφοδρής κακοκαιρίας Daniel, που έπληξε περιοχές της Θεσσαλίας, με απόφαση του υφυπουργού Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, αρμόδιου για θέματα Αποκατάστασης Φυσικών Καταστροφών και Κρατικής Αρωγής, Χρήστου Τριαντόπουλου, προχώρησε η σύσταση του Τομέα Αποκατάστασης Επιπτώσεων Φυσικών Καταστροφών Περιφέρειας Θεσσαλίας.

Νέος έκτακτος μηχανισμός από το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών

Την ίδια ώρα, νομοθετική διάταξη, με την οποία εισάγεται νέος έκτακτος μηχανισμός ταχείας αντίδρασης της Πολιτείας για την αντιμετώπιση των συνεπειών της καταστροφικής κακοκαιρίας Daniel, κατέθεσε στη Βουλή ο υπουργός Υποδομών και Μεταφορών, Χρήστος Σταϊκούρας. Με τη σχετική τροπολογία προβλέπεται ότι το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών αναλαμβάνει τον σχεδιασμό, την ανάθεση και την εκτέλεση επειγόντων έργων αποκατάστασης στις περιοχές όπου έχει συντελεστεί η φυσική αυτή καταστροφή και οι οποίες έχουν –συνεπακόλουθα– κηρυχθεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας. 

Ο μηχανισμός αυτός βασίζεται στο εξής δίπτυχο:

• Αφενός, στην ανάληψη δυνατότητας σχεδιασμού, ανάθεσης, εκτέλεσης και παρακολούθησης υλοποίησης επειγόντων έργων που δεν ανήκουν σήμερα στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών. Με τον τρόπο αυτό η Κεντρική Διοίκηση γίνεται άμεσος αρωγός επίλυσης ζωτικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν, πρωτίστως, οι κάτοικοι των πληγεισών περιοχών.
• Αφετέρου, στην επιτάχυνση των διαδικασιών που αφορούν στην εκκίνηση και υλοποίηση των έργων αποκατάστασης. Η ανάληψη των έκτακτων αυτών αρμοδιοτήτων από το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών θα γίνεται –κατόπιν σχετικής εισήγησης του υπουργού Υποδομών και Μεταφορών– με Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου και για έργα τα οποία θα περιγράφονται συνοπτικά στην Πράξη αυτή. Οι συνέργειες και η συνεργασία μεταξύ Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Περιφερειών και Κεντρικής Διοίκησης αποτελούν το ακριβέστερο εργαλείο ανάδειξης και ιεράρχησης των στρατηγικών έργων για την αποκατάσταση των κομβικών υποδομών των πληγεισών περιοχών και για την επαναφορά της αναγκαίας κανονικότητας στην κοινωνική, οικονομική και παραγωγική ζωή των περιοχών που δοκιμάστηκαν.

Από το περιοδικό INSURANCE WORLD