Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός ως ασπίδα προστασίας των πολιτών σε περιόδους έντονων αναταράξεων

*Συνέντευξη του Καθηγητή Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς και Προέδρου του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού Νικόλαου Δ. Φίλιππα στο περιοδικό ViSION

Κύριε Φίλιππα, έχετε επισημάνει επανειλημμένα ότι ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός αποτελεί βασική δεξιότητα των πολιτών για τον 21ο αιώνα. Ποιοι είναι συνοπτικά οι λόγοι που δικαιολογούν την άποψη σας αυτή ;

Υπάρχουν μια σειρά από  λόγους που συνηγορούν στο ότι ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός είναι απαραίτητη δεξιότητα για τον 21ο αιώνα για όλες τις ομάδες του πληθυσμού, αλλά ιδιαίτερα για τους νέους.

Αρχικά, η πολυπλοκότητα του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος και η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών (fintech) δημιουργεί νέες προκλήσεις, αλλά και σοβαρά προβλήματα κατανόησης αυτής της νέας πραγματικότητας στους πολίτες.

Ένας δεύτερος σημαντικός λόγος είναι η υπερχρέωση του πλανήτη. Το παγκόσμιο χρέος πλησιάζει τα 300 τρις δολάρια, στο υψηλότερο σημείο της ιστορίας της ανθρωπότητας.

Ένας τρίτος λόγος είναι το αυξημένο άγχος των πολιτών, αφού για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας η αβεβαιότητα για το μέλλον είναι τόσο έντονη.

Τι είναι, τελικά, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός;

Υπάρχουν διάφοροι ορισμοί για το τι είναι ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός, οι οποίοι διαρκώς ανανεώνονται, ανάλογα με τις εξελίξεις της εποχής.

Φυσικά, ο ορισμός διαφοροποιείται και από ηλικία σε ηλικία. Ένας ολοκληρωμένος ορισμός για τους ενήλικες πολίτες, είναι αυτός που έχουν υιοθετήσει οι ηγέτες της ομάδας G20 από δύο ανώτερες (τότε) ερευνήτριες του ΟΟΣΑ, τις Atkinson και Messy (2012), ο οποίος συνοψίζεται ως «ο συνδυασμός γνώσης, δεξιοτήτων, στάσεων και συμπεριφορών, στοιχεία τα οποία είναι απαραίτητα για τη λήψη σωστών χρηματοοικονομικών αποφάσεων, με απώτερο στόχο την επίτευξη της ατομικής ευημερίας».

Με απλά λόγια, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός αποτελεί τον κυρίαρχο όρο ο οποίος καλύπτει τις καθημερινές πτυχές της σωστής διαχείρισης των χρημάτων μας, με ιδιαίτερη έμφαση στην αποταμίευση, στη μείωση πιθανού χρέους μας και στις αποτελεσματικές επενδύσεις.

Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι σημαντικότερες οικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα ελληνικά νοικοκυριά σήμερα; Και ποια είναι τα πιο συνηθισμένα λάθη που κάνουν στην οικονομική διαχείρισή τους;

Η χώρα μας έχει περάσει αρκετά δύσκολα χρόνια και δεν υπήρξε δημόσιος διάλογος ώστε να καταλάβουν οι πολίτες τους λόγους που βιώσαμε αυτή την μακροχρόνια κρίση.

Αντλώντας από τις εμπειρίες του παρελθόντος, θα έλεγα ότι πρέπει να προάγουμε την αποταμιευτική, ασφαλιστική και συνταξιοδοτική συνείδηση.

Ιδιαίτερα το θέμα της υγιούς συνήθειας της αποταμίευσης πρέπει να ενισχυθεί από πολύ μικρές ηλικίες.

Ένας από τους ιδιαίτερα αισιόδοξους στόχους του Ινστιτούτου είναι να αναβιώσει την ημέρα της αποταμίευσης.

Με τα χαμηλά επιτόκια καταθέσεων, ποιες θεωρείτε ότι είναι οι πιο συνετές επιλογές για έναν οικογενειάρχη ή έναν ιδιώτη που θέλει να ξεκινήσει ένα μακροχρόνιο επενδυτικό πρόγραμμα;

Η επένδυση σε Αμοιβαία Κεφάλαια είναι η πιο κατάλληλη λύση για κάθε οικογενειάρχη!

Θα πρέπει όμως να χρησιμοποιούν τις αρχές της διεθνικής διασποράς του κινδύνου, μέσω της επένδυσης σε διεθνή Α/Κ, και να τοποθετούν τα χρήματα τους σε μια σταθερή βάση, για παράδειγμα κάθε μήνα ένα σταθερό ποσό, επιτυγχάνοντας και διαχρονική διασπορά του κινδύνου.

Θεωρώ ότι η στρατηγική αυτή της τακτικής καταβολής, η οποία στις Η.Π.Α. ονομάζεται dollar-cost averaging method, μηδενίζει τον κίνδυνο απώλειας του χαρτοφυλακίου και είναι μια απόλυτα επιτυχημένη επενδυτική στρατηγική.

Πιστεύετε ότι η εξέλιξη στην οικονομία μας θα ήταν διαφορετική εάν υπήρχε χρηματοοικονομικός και ασφαλιστικός αλφαβητισμός;

Φυσικά και ναι. Παραμένουμε χρηματοοικονομικά ευάλωτοι τόσο ως χώρα όσο και ως πολίτες, και η μόνη λύση είναι η αλλαγή του παραγωγικού μας μοντέλου, η αύξηση του ΑΕΠ μέσω παραγωγικών επενδύσεων, η σωστή διαχείριση των περιορισμένων πόρων και η αύξηση της εθνικής αποταμίευσης.

Η έλλειψη χρηματοοικονομικής κουλτούρας στους Έλληνες, τους καθιστά ευάλωτους σε λανθασμένες επιλογές και λειτουργεί, κατά συνέπεια, σαν τροχοπέδη στην ατομική τους ευημερία.

Η δραματική πτώση των τιμών των μετοχών στο Χρηματιστήριο το 1999, η φούσκα των ακινήτων, o υπερδανεισμός τόσο των νοικοκυριών όσο και των επιχειρηματιών, τα κόκκινα δάνεια και η καταστροφική διαχρονική διαχείριση της περιουσίας των ασφαλιστικών ταμείων, αποτελούν μερικά μόνο χαρακτηριστικά παραδείγματα χρηματοοικονομικής άγνοιας και χρηματοοικονομικής «κακοποίησης» των Ελλήνων πολιτών, με διαχρονικά αρνητικές συνέπειες για τον πλούτο και την ευημερία τους.

Τα ευρήματα αυτά πρέπει να μελετηθούν προσεκτικά από τους διαμορφωτές της οικονομικής και εκπαιδευτικής πολιτικής, στο βαθμό που αφορούν είτε άμεσα είτε έμμεσα την πλειοψηφία των πολιτών, οι οποίοι παίρνουν σημαντικές αποφάσεις για την κατανάλωση, την αποταμίευση, τις επενδύσεις και την συνταξιοδότηση τους.

Σύμφωνα με τις διεθνείς μελέτες, ποιοι είναι οι παράγοντες που προκαλούν τον χρηματοοικονομικό αναλφαβητισμό;

Οι παράγοντες που προκαλούν τον χρηματοοικονομικό αναλφαβητισμό διαφοροποιούνται από χώρα σε χώρα και περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, το χαμηλό εισόδημα, την αδυναμία πρόσβασης στην εκπαίδευση και πιο συγκεκριμένα στην χρηματοοικονομική εκπαίδευση, το φύλο, τον αναλαμβανόμενο κίνδυνο, την ηλικία, την έλλειψη γνώσης και εμπειρίας στη λειτουργία των χρηματοοικονομικών, τραπεζικών, ασφαλιστικών και συνταξιοδοτικών προγραμμάτων, καθώς και την έλλειψη βασικών γνώσεων και ικανοτήτων, όπως ανάγνωσης και χρήσης απλών μαθηματικών και στατιστικής.

Σε όλους αυτούς τους παράγοντες θα πρέπει να προστεθεί η άγνοια της αγγλικής γλώσσας, αφού σε πολλές χώρες του κόσμου δεν υπάρχουν γνώσεις και δράσεις για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό στις εθνικές γλώσσες, αλλά και επιπρόσθετοι κοινωνικοί, ψυχολογικοί και γνωστικοί παράγοντες, όπως η ψευδαίσθηση της γνώσης, η «μυωπία», η συμπεριφορά της αγέλης και η γνωστική ικανότητα του ατόμου.

Αν επιθυμούσατε να δώσετε μερικές βασικές χρηματοοικονομικές συμβουλές, ποιες θα ήταν αυτές;

Η μεγάλη εικόνα είναι η ατομική και οικογενειακή μας ευημερία. Επομένως, θα πρέπει σε γενικές γραμμές τα έσοδά μας να είναι μεγαλύτερα από τα έξοδά μας, ώστε να εξασφαλίσουμε επαρκείς αποταμιεύσεις. Το δεύτερο βήμα είναι να μειώσουμε πιθανά χρέη μας, ώστε να περιορίσουμε το χρηματοοικονομικό μας άγχος. Το τρίτο αναγκαίο βήμα είναι η δημιουργία ενός κεφαλαίου έκτακτης ανάγκης, ώστε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά πιθανές δυσάρεστες μελλοντικές οικονομικές καταστάσεις.

Με την πάροδο του χρόνου, θα πρέπει επίσης να φροντίσουμε να έχουμε εναλλακτικές πηγές εισοδημάτων ώστε να εξασφαλίσουμε τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να απολαύσουμε την ζωή και τις χαρές της.

Η αλλαγή καταναλωτικών και άλλων χρόνιων συνηθειών δεν είναι μια εύκολη υπόθεση· είναι όμως εφικτή, όπως και ο περιορισμός και η περικοπή άσκοπων εξόδων.

Να σημειώσω ότι σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του Υπουργείου Οικονομικών, το 2021 οι Έλληνες ξόδεψαν 18.7 δις ευρώ στον τζόγο!

Τι λέτε; Δεν θα μπορούσαμε να τα αξιοποιήσουμε καλύτερα, όλα ή ένα μέρος από αυτά, προστατεύοντας τον εαυτό μας, την οικογένειά μας αλλά και τα περιουσιακά μας στοιχεία;

*Το ViSION, το οποίο επιμελείται η Ethos Media εκδίδεται κάθε τρίμηνο και διανέμεται ηλεκτρονικά στο σύνολο του πελατολογίου της ΑΕΓΑ Ευρωπαϊκή Πίστη, ενώ σε φυσική μορφή διατίθεται μέσω των Γραφείων των Συνεργατών της Εταιρίας.

**Η εξειδικευμένη θεματολογία του συγκεκριμένου τεύχους είναι αποτέλεσμα της στρατηγικής συνεργασίας του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και της Α.Ε.Γ.Α. Ευρωπαϊκή Πίστη

δείτε εδώ αναλυτικά την online έκδοση του ViSION