Ο Σεπτέμβριος είναι ο μήνας που τα παιδιά μας επιστρέφουν στα σχολεία τους. Τα παιδιά είναι πιθανό να βιώνουν ανάμεικτα συναισθήματα για την επιστροφή τους στα θρανία, από τη μία περιέργεια και προσμονή, από την άλλη αβεβαιότητα, κάποιο φόβο και μερικές φορές άγχος. Τα συναισθήματα αυτά είναι απολύτως φυσιολογικά και βελτιώνονται σχεδόν αμέσως για τα περισσότερα παιδιά, ενώ μερικά μπορεί να χρειαστούν κάποια παραπάνω βοήθεια. Γενικά, ως γονείς είναι σημαντικό να προετοιμαστούμε κατάλληλα, ώστε να διαχειριστούμε την πρόκληση αυτή.
Η επιστημονική ομάδα του Μαζί για το Παιδί συνέταξε έναν οδηγό για να βοηθήσει γονείς και φροντιστές να υποστηρίξουν τα παιδιά στην επικείμενη μετάβασή τους στην επόμενη σχολική τάξη ή/και εκπαιδευτική βαθμίδα.
Όπως αναφέρει ο οδηγός, έχει παρατηρηθεί πως τα παιδιά εκδηλώνουν ανησυχίες για διάφορα θέματα που σχετίζονται με την επιστροφή στο σχολείο όπως είναι η απόκτηση νέων φίλων και η διατήρηση των παλιών, η αλλαγή των εκπαιδευτικών και της διδακτέας ύλης, καθώς και η αύξηση του όγκου του διαβάσματος για το σπίτι. Σημάδια του άγχους που εμείς οι ενήλικες μπορούμε να αντιληφθούμε αυτήν την περίοδο είναι διάφορες σωματικές ενοχλήσεις χωρίς βιολογική αιτία, όπως πονοκέφαλοι, δύσπνοια, τρέμουλο, ενώ στη συμπεριφορά τους μπορεί να παρατηρήσουμε ότι μιλούν λιγότερο, απομονώνονται ή ζητούν πιο συχνά να μην πάνε σχολείο.
Ιδέες για το πώς να υποστηρίξουμε το παιδί…
1. Γενικές συμβουλές
● Η προετοιμασία παίζει καθοριστικό ρόλο. Είναι σημαντικό να προϊδεάσουμε με διάφορους τρόπους το παιδί για το πώς θα μοιάζει ο πρώτος καιρός στο σχολείο. Έτσι, θα μπορέσει να νιώσει περισσότερη ασφάλεια και να οργανώσει μια καθημερινή ρουτίνα μέσα σ’ αυτό το νέο και άγνωστο περιβάλλον.
● Μπορούμε να βρούμε ήρεμες στιγμές μέσα στη μέρα για να ρωτήσουμε το παιδί μας για το πώς αισθάνεται με την επικείμενη επιστροφή του στα θρανία. Προτιμούμε ανοιχτές ερωτήσεις («Πώς αισθάνεσαι;», «Τι σε προβληματίζει;») αντί για κλειστές που απαντώνται με ναι ή όχι («Είσαι καλά;»). Οι ανοιχτές ερωτήσεις βοηθούν το παιδί να ξετυλίξει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του.
● Είναι σημαντικό να ακούμε με προσοχή τα συναισθήματα του παιδιού, όποια κι αν είναι αυτά, χρησιμοποιώντας φράσει όπως «Καταλαβαίνω πως λυπάσαι που τελείωσε το καλοκαίρι» ή «Καταλαβαίνω ότι φοβάσαι γιατί δεν ξέρεις πώς ακριβώς θα είναι αυτή η χρονιά».
● Καλό είναι ως γονείς να διευκολύνουμε το παιδί σε θέματα που του δημιουργούν ανησυχία, όπως είναι η διατήρηση των σχολικών φίλων. Παραδείγματος χάριν, το διάστημα των διακοπών μπορούμε να ενθαρρύνουμε το παιδί να επικοινωνεί με τους φίλους του, είτε με ένα τηλεφώνημα είτε κανονίζοντας να συναντηθούν. Η διατήρηση των επαφών με τους φίλους βοηθάει στην ομαλή επιστροφή του παιδιού στη σχολική αίθουσα.
● Εξηγούμε πως είναι φυσιολογικό να ανησυχεί σχετικά με την αλλαγή και μοιραζόμαστε δικές μας εμπειρίες. (π.χ. «Θυμάμαι πόση αγωνία είχα κι εγώ την πρώτη μέρα»). Το παιδί καθησυχάζεται όταν καταλαβαίνει πως και οι ενήλικες έχουν βιώσει ανάλογα συναισθήματα και έχουν καταφέρει να τα διαχειριστούν. Επιπλέον, μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί μας να θυμηθεί κάποια προηγούμενη αλλαγή την οποία κατάφερε να διαχειριστεί, από την οποία μπορεί να ενισχύσει την αυτοπεποίθησή του.
● Είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε και το δικό μας άγχος, καθώς και τις δικές μας προσδοκίες. Είναι απολύτως φυσιολογικό ως γονείς να ανησυχούμε για το πώς το παιδί μας θα προσαρμοστεί στο σχολείο, ωστόσο πολλές φορές η ανησυχία αυτή μπορεί να γίνει πιο έντονη όταν οι προσδοκίες μας είναι μη ρεαλιστικές. Δεν είναι συνετό να περιμένουμε από ένα παιδί να κάνει τα πάντα από τις πρώτες εβδομάδες! Χρειάζεται ενθάρρυνση, ψυχραιμία, εμπιστοσύνη στις δυνατότητες και στην ανθεκτικότητά του, και αναγνώριση των προσπαθειών του.
● Επίσης, είναι βοηθητικό να αναφερόμαστε και στις θετικές και ευχάριστες πτυχές του σχολείου, όπως η αλληλεπίδραση με τους συμμαθητές και τους φίλους του, οι εκδρομές, τα σχολικά πάρτι, η μουσική και τα αθλήματα.
● Τέλος, όσο σημαντικές είναι οι συζητήσεις, καλό είναι να αποφεύγουμε να γίνονται συνεχώς ή να επαναλαμβάνονται με σκοπό να καθησυχάζουμε το παιδί κάθε φορά που νιώθει άγχος. Αν μιλάμε συνεχώς για το ίδιο θέμα, αυτό μπορεί να ενισχύσει το άγχος. Επιλέξτε μια συγκεκριμένη μέρα και ώρα που θα έχετε κι εσείς και το παιδί την απαραίτητη ηρεμία για μια τέτοια συζήτηση και ενθαρρύνεται το παιδί να ασχοληθεί με μια ευχάριστη δραστηριότητα (π.χ. να πάει να παίξει), αντί να κάνουμε την ίδια συζήτηση ξανά και ξανά.
2. Την εβδομάδα πριν την έναρξη του σχολικού έτους μπορεί να χρειαστεί να κάνουμε τα εξής:
● Περιγράφουμε με απλό τρόπο πώς θα μοιάζουν οι πρώτες ημέρες στο σχολείο. Είναι βοηθητικό να φτιάξουμε μαζί ένα απλό ημερήσιο πρόγραμμα όπου θα δείχνουμε τι περίπου θα κάνει μέσα στη μέρα.
● Σε περιπτώσεις που το παιδί έχει ήδη έντονο άγχος μπορούμε να περπατήσουμε παρέα με το παιδί προς και από το σχολείο του μια-δυο φορές, καθώς η διαδρομή αυτή αποτελεί σημαντικό κομμάτι του πώς θα κυλούν οι ημέρες του.
● Καθώς το καλοκαίρι πλησιάζει προς το τέλος του, αρχίζουμε σταδιακά να μεταφέρουμε το πρωινό ξύπνημα του παιδιού όλο και πιο νωρίς -όσο πιο κοντά γίνεται στην ώρα ξυπνήματος για το σχολείο- προκειμένου να τη συνηθίσει.
● Διαλέγουμε μαζί με το παιδί την σχολική τσάντα και την εξοπλίζουμε με κάποια βασικά αντικείμενα (τετράδια, κασετίνα, μολύβια), σημειώνοντας το όνομα του παιδιού επάνω. Αυτή η δραστηριότητα λειτουργεί ως μια τελετουργία που συμβολίζει τη νέα αρχή. Προτρέπουμε το παιδί το παιδί να σκεφτεί αν υπάρχει και κάποιος άλλος τρόπος που το ίδιο θα ήθελε να σηματοδοτήσει αυτή τη μετάβαση (π.χ. δημιουργία κολάζ, γράψιμο σε ημερολόγιο, οικογενειακή δραστηριότητα κλπ.).
● Ενθαρρύνουμε τις συναντήσεις και τις συνομιλίες με τους φίλους και συνομηλίκους! Συζητάμε την αξία της αληθινής φιλίας και της καλοσύνης. Οι ευχάριστες αλληλεπιδράσεις ενισχύουν τόσο τη διάθεση όσο και το αίσθημα του ανήκειν.
3. Το βράδυ πριν την πρώτη ημέρα του σχολείου
● Ρυθμίζουμε τα ξυπνητήρια μας 15-20 λεπτά νωρίτερα από το χρόνο που πιστεύουμε ότι είναι απαραίτητος. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγουμε την πίεση χρόνου, η οποία μπορεί να προκαλέσει επιπλέον άγχος τόσο στο παιδί όσο και σε εμάς, επηρεάζοντας αρνητικά τη διάθεσή μας και την πρωινή μας συνεργασία.
● Αποφεύγουμε τη χρήση κινητού/υπολογιστή για τουλάχιστον δύο ώρες πριν από την ώρα του ύπνου.
● Εάν το παιδί εκφράσει συγκεκριμένες ανησυχίες (π.χ. μήπως αργήσει, μήπως δεν βρει την τάξη του ή δεν ξέρει με ποιον να καθίσει), συνεργαζόμαστε για να οργανώσουμε ένα σχέδιο. Ακούμε προσεκτικά ή καταγράφουμε μαζί τις ανησυχίες του και εξετάζουμε διάφορες πιθανές λύσεις. Στη συνέχεια, ενθαρρύνουμε το παιδί να επιλέξει τη λύση που του ταιριάζει περισσότερο για να τη δοκιμάσει.
● Αφήνουμε το ίδιο το παιδί να επιλέξει ρούχα (κατάλληλα για τον καιρό) από το προηγούμενο βράδυ και όχι το πρωί, που μάλλον θα είμαστε όλοι πιο αγχωμένοι.
4. Την πρώτη ημέρα του σχολείου
● Κατά την επιστροφή του παιδιού από το σχολείο δίνουμε χώρο και χρόνο ώστε να μοιραστεί το ίδιο όσα θέλει και χρειάζεται, χρησιμοποιώντας ερωτήσεις ανοιχτού τύπου («Πώς σου φάνηκε η πρώτη μέρα;», «Τι ήταν αυτό που σου άρεσε περισσότερο σήμερα στο σχολείο;»). Αν δούμε ότι είναι προβληματισμένο ή θλιμμένο, είναι σημαντικό να παραμείνουμε ψύχραιμοι και να μην το βομβαρδίσουμε με ερωτήσεις. Αν δεν επιθυμεί να μιλήσει εκείνη τη στιγμή, το σεβόμαστε και δηλώνουμε ότι είμαστε διαθέσιμοι μας μιλήσει όποτε εκείνο νιώσει έτοιμο. Παρεμβαίνουμε μόνο όταν παρατηρήσουμε ότι η πεσμένη διάθεση και για τις επόμενες μέρες.
5. Τις πρώτες ημέρες στο σχολείο
● Τηρούμε ένα σαφές πρόγραμμα όσον αφορά τον χρόνο που περνά το παιδί στις οθόνες.
● Φροντίζουμε ώστε το παιδί να κοιμάται και να ξεκουράζεται όσο χρειάζεται.
● Ολοκληρώνουμε το διάβασμα το αργότερο ως το απόγευμα, διότι τη νύχτα το παιδί δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί και να θυμάται όσα διαβάζει.
● Εγγράφουμε το παιδί σε ομαδικά αθλήματα ή μαθήματα χορού, για να ενισχύσουμε την κοινωνικοποίησή του.
Συχνές απορίες
- Τι κάνω όταν το παιδί μου δεν θέλει να επιστρέψει στο σχολείο;
Είναι σημαντικό να μην υποχωρούμε όταν το παιδί δε θέλει να πάει στο σχολείο, γιατί έτσι είναι πιο πιθανό να το ξαναζητήσει. Δεν απειλούμε και δεν βάζουμε τιμωρίες. Αντίθετα, αναγνωρίζουμε τα δύσκολα συναισθήματά του, δείχνοντας κατανόηση και εξηγώντας του παράλληλα πόσο σημαντικό είναι να τηρούμε τις υποχρεώσεις μας, ενώ έχει σημασία να ρωτάμε πώς μπορούμε να το βοηθήσουμε να νιώσει καλύτερα πριν την επιστροφή στην τάξη. Κάποια παιδιά μπορεί να εκφράσουν έντονη άρνηση να πάνε στο σχολείο. Ξέρουμε όμως πως όσο περισσότερο αποφεύγουν το σχολείο τόσο πιο δύσκολη γίνεται η επιστροφή τους, με αρνητικές συνέπειες στην ψυχολογία και στη σχολική τους πρόοδο.
- Πώς προετοιμαζόμαστε για τα μαθήματα της καινούργιας χρονιάς;
Χρησιμοποιείστε τα βιβλία διακοπών που έχουν εκπαιδευτικό και παιδαγωγικό περιεχόμενο, ώστε το παιδί να προετοιμαστεί για τη νέα σχολική χρονιά με τρόπο δημιουργικό κι ευχάριστο. Δώστε έμφαση σε κομμάτια της ύλης που τον δυσκόλεψαν την προηγούμενη χρονιά. Με την επανάληψη, βοηθάτε το παιδί να καλύψει τα πιθανά κενά, ώστε να είναι πιο έτοιμο για τα καινούρια μαθήματα.
- Ποιο είναι το ιδανικό πρόγραμμα ύπνου για το παιδί μου;
Η τήρηση ενός σταθερού προγράμματος ύπνου είναι απαραίτητη για τη σωματική και πνευματική ευεξία του παιδιού, όπως η καλή διατροφή και η άθληση. Συνήθως τα παιδιά του δημοτικού χρειάζονται από 9 έως 11 ώρες ύπνου την ημέρα, ενώ για τους εφήβους αρκούν 8 έως 10 ώρες. Προσπαθήστε να τηρείτε το πρόγραμμα ύπνου ακόμη και τα Σαββατοκύριακα, προκειμένου να δημιουργήσετε μία σταθερή ρουτίνα στη ζωή του παιδιού.
- Πώς προστατεύω το παιδί μου από φαινόμενα, όπως ο σχολικός εκφοβισμός;
Όταν το παιδί σας βρίσκεται στο σχολείο, υπεύθυνο για την ασφάλεια και την προστασία του είναι το ίδιο το σχολείο. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να έχετε μια καλή σχέση και συνεργασία με τους δασκάλους και τον σχολικό σύμβουλο. Αν παρατηρήσετε κάτι περίεργο ή ανησυχητικό στη συμπεριφορά του παιδιού, μη διστάσετε να απευθυνθείτε στην ψυχολόγο και τον κοινωνικό λειτουργό του σχολείου. Η επαφή και η συχνή επικοινωνία με άλλους γονείς μπορεί επίσης να είναι βοηθητική.
- Πώς παρακολουθώ την εξέλιξη του παιδιού μου, δίχως να το πιέζω;
Προσπαθήστε να έχετε μια καλή συνεργασία με τους δασκάλους του παιδιού, έτσι ώστε να παραμένετε ενημερωμένοι για την σχολική του πορεία. Είναι σημαντικό να δείχνετε ενδιαφέρον για την καθημερινότητα του παιδιού στο σχολείο, χωρίς όμως να το πιέζετε με ερωτήσεις, καθώς ο υπερβολικός και αυστηρός έλεγχος μπορεί να προκαλέσει άγχος και δυσφορία στο παιδί για το σχολείο. Ενθαρρύνετε το παιδί να παίρνει πρωτοβουλίες και να οργανώνει μόνο του σταδιακά το διάβασμά του, προσφέροντας βοήθεια μόνο όταν σας το ζητήσει.
- Με ποιον τρόπο μπορώ να βοηθήσω στην κοινωνικοποίηση του παιδιού μου;
Εκτός από την εγγραφή του σε ομαδικά αθλήματα και δημιουργικές εξωσχολικές δραστηριότητες, είναι σημαντικό να δώσετε στο παιδί την ευκαιρία να καλέσει τους φίλους του στο σπίτι ή να τους επισκεφθεί. Οργανώστε ομαδικές δραστηριότητες εκτός του σχολείου (π.χ. βόλτες στην εξοχή, επίσκεψη στον κινηματογράφο), για να βοηθήσετε στη σύσφιξη των σχέσεων του παιδιού με τους φίλους του.
Συμπερασματικά, με την κατάλληλη υποστήριξη, όλα τα παιδιά έχουν την ικανότητα να διαχειριστούν με επιτυχία την επιστροφή στο σχολείο. Αν όμως οι γονείς-φροντιστές παρατηρούμε αλλαγές και έντονες σωματικές ενοχλήσεις, όπως επίμονο πόνο στην κοιλιά, δυσκολία στον ύπνο, μειωμένη όρεξη ή απομόνωση από τους άλλους τότε είναι καλό να μιλήσουμε με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, καθώς αυτά μπορεί να είναι πρώτα σημάδια έντονου άγχους.
Σε περίπτωση που τα προβλήματα άγχους επιμένουν πέρα από τις πρώτες μέρες ή είναι πολύ έντονα, και κυρίως αν οδηγούν στην αποφυγή του σχολείου, είναι σημαντικό να ζητήσετε τη βοήθεια κάποιου ειδικού.
Το Μαζί για το Παιδί, τέλος, ενημερώνει πως μέσω της Τηλεφωνικής Γραμμής 11525 προσφέρει δωρεάν συμβουλευτική από Δευτέρα έως Παρασκευή, 09:00-19:00.
