Κοινωνική προστασία, ιδιωτική ασφάλιση

Στο σημερινό κόσμο η έννοια της κοινωνικής ασφάλισης (social insurance) έχει αντικατασταθεί από την έννοια της κοινωνικής ασφάλειας (social security). Η νέα αυτή έννοια είναι σύνθετη και περιλαμβάνει 3 ειδικότερους θεσμούς:

Πρώτον, το θεσμό της κοινωνικής ασφάλισης (social insurance) που έχει χαρακτήρα συλλογικής ανταποδοτικότητας με υποχρεωτικότητα υπαγωγής των πολιτών, θεσπίζεται, οργανώνεται, λειτουργεί και ελέγχεται από το κράτος, χρηματοδοτείται τριμερώς (από κράτος, εργοδότες αλλά και από τους ίδιους τους ασφαλισμένους) και αποσκοπεί στη διασφάλιση του ατόμου έναντι των κινδύνων του γήρατος, της αναπηρίας, της ασθένειας και της ανεργίας.

Δεύτερον, το θεσμό της κοινωνικής μέριμνας και βοήθειας (social assistance) που έχει προνοιακό δηλαδή μη ανταποδοτικό χαρακτήρα, σχεδιάζεται και ασκείται από το κράτος, χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό και αποσκοπεί στην προστασία στοχευμένων πληθυσμιακών ομάδων με έντονα κοινωνικά και εισοδηματικά προβλήματα και

Τρίτον, το θεσμό της ιδιωτικής ασφάλισης που έχει προαιρετικό χαρακτήρα, είναι ανταποδοτικός σε ατομική βάση (οι παροχές είναι ανάλογες με τις αντίστοιχες εισφορές - ασφάλιστρα) και λειτουργεί συμπληρωματικά με το θεσμό της κοινωνικής ασφάλισης (συμπληρώνει τα εισοδήματα που προέρχονται από την κοινωνική ασφάλιση κατά τη διάρκεια των δυσκολότερων περιόδων της ζωής των ασφαλισμένων δηλαδή στη διάρκεια του γήρατος η της ανικανότητας προς εργασία).

Τη σύνθετη αυτή έννοια της κοινωνικής ασφάλειας (social security) ανέδειξε και θεμελίωσε ένα σημαντικότατο κείμενο με σαφή διεθνή αναγνώριση και απήχηση, η Έκθεση Beveridge που αποτέλεσε και τη βάση του κειμένου της Διεθνούς Σύμβασης (ΔΣΕ) 102 / 1952 «περί των ελαχίστων ορίων της κοινωνικής ασφάλισης».      

Επισημαίνεται, ότι:

το κείμενο της ΔΣΕ 102/1952 εξακολουθεί να αποτελεί σήμερα τη βασικότερη πηγή στην οποία στηρίζεται η κοινωνική ασφάλιση σε παγκόσμιο επίπεδο: η Ελλάδα έχει επικυρώσει με το νόμο 3251 / 1955 τη ΔΣΕ 102/1952 και έχει εισαγάγει στην εσωτερική της έννομη τάξη τις επιλογές και τις αντίστοιχες ρυθμίσεις της διεθνούς κοινότητας, σε πρόσφατες Συνόδους της Ολομέλειας της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (Γενεύη, 2006, 95η Σύνοδος και 2000, 89η Σύνοδος), διευκρινίζεται ότι «οι προβλέψεις της ΔΣΕ 102/1952 παραμένουν σε ισχύ ώστε να μη χρειάζεται να τροποποιηθούν με την ψήφιση νέας σχετικής ΔΣΕ». 

Τα κείμενα όλων των ΔΣΕ αποτελούν σημεία τριμερούς συναίνεσης και σύμπτωσης των αντίστοιχων απόψεων των κρατών, των εργοδοτών και των εργαζομένων. 

 Τα διεθνή κείμενα

Σύμφωνα, συνεπώς, με την Έκθεση Beveridge, το κράτος οφείλει:

Να θεσπίσει, να οργανώσει, να χρηματοδοτήσει μερικώς και να διασφαλίσει την αποτελεσματική λειτουργία της κοινωνικής ασφάλισης αλλά παραλλήλως και

Να δημιουργήσει τις αναγκαίες προϋποθέσεις (να αφήσει χώρο) λειτουργίας και της ιδιωτικής ασφάλισης ως θεσμού συμπλήρωσης της κοινωνικής προστασίας που παρέχει η κοινωνική ασφάλιση.

Να μεριμνήσει για τη θέσπιση και την αποτελεσματική λειτουργία μηχανισμών και συστημάτων εγγύησης των υπεσχημένων από τα ιδιωτικά ασφαλιστικά συμβόλαια παροχών και σωστής και αποδοτικής επένδυσης των καταβαλλόμενων εισφορών ασφαλίστρων.

Όλα αυτά σημαίνουν, ότι, η ιδιωτική ασφάλιση νομιμοποιείται, ως θεσμός κοινωνικής προστασίας και εισοδηματικής στήριξης, με τις ειδικότερες αναφορές στη σημασία και το ρόλο της που κάνει η Έκθεση Beveridge, στο κείμενο της οποίας στηρίζεται και το κείμενο της ΔΣΕ 102/1952 «περί των ελαχίστων ορίων της κοινωνικής ασφάλισης».

 Το κράτος οφείλει να αφήσει χώρο λειτουργίας στην ιδιωτική ασφάλιση ως θεσμού συμπλήρωσης της κοινωνικής προστασίας

 Ασφαλώς, όμως, η Έκθεση Beveridge δεν είναι το μοναδικό διεθνές κείμενο στο οποίο στηρίζεται η ιδιωτική ασφάλιση.

Πρόσθετα σχετικά διεθνή κείμενα ανάδειξης της σημαντικότητας και του ρόλου της ιδιωτικής έχουν δημοσιοποιηθεί, κατά καιρούς (και συνεχίζουν να δημοσιοποιούνται) και από:

Τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας Διεθνείς Συμβάσεις Εργασίας που συμπληρώνουν και διευρύνουν τις ρυθμίσεις της ΔΣΕ 102/1952 και Διεθνείς Συστάσεις Εργασίας.

Τη Διεθνή Ένωση Κοινωνικής Ασφάλειας (ISSA) – είναι χαρακτηριστικό, ότι, η Οργάνωση αυτή που λειτουργεί στα πλαίσια του ΟΗΕ, φέρει τον τίτλο International Social Security (και όχι Insurance) Association.

Την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αλλά και τα άλλα συλλογικά θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι γνωστό, ότι, οι κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συγκλίνουν στη θέσπιση και λειτουργία στα κράτη μέλη συνταξιοδοτικών συστημάτων 3 πυλώνων – ο πρώτος πυλώνας αναφέρεται στη δημόσια (κύρια και επικουρική) σύνταξη, ο 2ος πυλώνας στην επαγγελματική σύνταξη (pension funds) και ο τρίτος πυλώνας στην ιδιωτική ασφάλιση.

-Τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ).

-Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και

-Την Παγκόσμια Τράπεζα.

Πρέπει, όμως, να σημειωθεί, ότι, όλα τα κείμενα αυτά έχουν θεωρητική βάση στήριξης και θεμελίωσης την Έκθεση Beveridge.

  Είναι εξαιρετικά υψηλά τα περιθώρια ανάπτυξης του θεσμού της ιδιωτικής ασφάλισης

 2.1 Ηλικιακές πυραμίδες

Η σύγκριση της ηλικιακής πυραμίδας του πληθυσμού της Ελλάδος με τις αντίστοιχες ηλικιακές πυραμίδες άλλων χωρών μελών της Ε.Ε. καταδεικνύει, ότι, το δημογραφικό, για την Ελλάδα, συνιστά μελλοντική απειλή που πρόκειται να εκδηλωθεί μετά 25 – 30 χρόνια, ενώ για τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες συνιστά όχι μελλοντική αλλά παρούσα αιτία της κρίσης στα συνταξιοδοτικά συστήματα. Η ελληνική κοινωνία δεν είναι γερασμένη σήμερα η σε κάθε περίπτωση, είναι λιγότερο γερασμένη σε σχέση με τις κοινωνίες των λοιπών χωρών μελών της Ε.Ε.

Η διαπίστωση αυτή σημαίνει, ότι:

Πρώτον, υπάρχουν σαφή χρονικά περιθώρια μεταρρύθμισης του ελληνικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, ώστε αυτό να καταστεί οικονομικά βιώσιμο και κοινωνικά αποτελεσματικό αλλά και  

Δεύτερον, υφίστανται εξαιρετικά υψηλά περιθώρια ανάπτυξης του θεσμού της ιδιωτικής ασφάλισης.

Ο εξαιρετικά χαμηλός βαθμός διείσδυσης των καλύψεων από το 2ο και τον 3ο πυλώνα, στην Ελλάδα, καθίσταται εναργής με τη διαπίστωση, ότι, στη χώρα μας μόλις το 1,5 % περίπου των ήδη συνταξιούχων (εξ όλων των ασφαλιστικών Ταμείων, ιδιωτικού και δημόσιου τομέα) καλύπτεται με συνταξιοδοτικές παροχές του 2ου και 3ου πυλώνα, σ΄ αντίθεση με τη διαπίστωση, ότι, σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Σουηδία, Ολλανδία) οι παράλληλες με τη δημόσια σύνταξη, καλύψεις των ήδη συνταξιούχων προσεγγίζουν ακόμη και το 80% του συνολικού αριθμού των συνταξιούχων. Είναι επίσης, αξιοσημείωτο ότι στις λοιπές αυτές χώρες μεγάλα τμήματα του συνολικού αριθμού των συνταξιούχων καλύπτονται ταυτοχρόνως, παραλλήλως και σωρευτικώς με δημόσιες συντάξεις αλλά και με συντάξεις προερχόμενες και από τους λοιπούς 2 πυλώνες (δηλαδή εισπράττουν 3 συντάξεις μία από κάθε πυλώνα).

Υπενθυμίζεται, ότι, ο 2ος πυλώνας περιλαμβάνει τις επαγγελματικές συντάξεις ενώ στον τρίτο πυλώνα αναφέρονται τα ιδιωτικά -ατομικά η/και ομαδικά- συμβόλαια με ασφαλιστικές εταιρίες.

 Σύνθεση εισοδήματος συνταξιούχων

Οι διαπιστώσεις συμπληρώνουν, στο επίπεδο του συνταξιοδοτικού εισοδήματος, τις προηγηθείσες διαπιστώσεις και του Διαγράμματος για το βαθμό κάλυψης των συνταξιούχων από το 2ο και τον 3ο συνταξιοδοτικό πυλώνα.

Πράγματι, σήμερα, το εισόδημα από συντάξεις των Ελλήνων συνταξιούχων προέρχεται κατά 98,5% από τις δημόσιες συντάξεις, ενώ από συντάξεις του 2ου και τρίτου πυλώνα προέρχεται μόλις το 1,5% του αντίστοιχου συνολικού εισοδήματος.

Αντιθέτως, σ’ άλλες ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. Ολλανδία) το εισόδημα από συντάξεις του 2ου και του 3ου πυλώνα προσεγγίζει, ως τάση, το αντίστοιχο εισόδημα που προέρχεται από τις δημόσιες συντάξεις.

 Διάγραμμα κάλυψης ενεργών από 2ο και 3ο πυλώνα

Εδώ απεικονίζονται εναργώς οι τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης της ιδιωτικής ασφάλισης στην Ελλάδα.

Όπως καταφαίνεται, από το ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ, σήμερα, στην Ελλάδα, εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά των μετεχόντων στην παραγωγική διαδικασία (και ασφαλισμένων στη δημόσια σύνταξη) καλύπτονται και από προγράμματα του 2ου και του 3ου πυλώνα (2,5% του 2ου και 3 % του τρίτου πυλώνα), ενώ σε άλλες χώρες μέλη της Ε.Ε. τα αντίστοιχα ποσοστά φθάνουν και μέχρι το 69% (Ολλανδία, για το 2ο πυλώνα) και το 67% (Σουηδία, για τον 3ο πυλώνα).

Διαγράμματα για τα περιουσιακά στοιχεία των νοικοκυριών (σε Ομόλογα, Μετοχές, Αμοιβαία Κεφάλαια και Ασφάλειες Ζωής).

Την εικόνα συμπληρώνουν τα Διαγράμματα που παρουσιάζουν τη συγκριτική κατάσταση των ελληνικών νοικοκυριών σε σχέση με τα νοικοκυριά άλλων χωρών μελών με βάση τα αντίστοιχα περιουσιακά τους στοιχεία σε Ομόλογα, Μετοχές, Αμοιβαία Κεφάλαια και Ασφάλειες Ζωής.

Από τη συγκριτική αυτή αποτύπωση προκύπτει, ότι, στην Ελλάδα, πολύ χαμηλά ποσοστά των νοικοκυριών κατέχουν παρόμοια περιουσιακά στοιχεία, σ’ αντίθεση με τα νοικοκυριά άλλων χωρών μελών που κατέχουν αντίστοιχα περιουσιακά στοιχεία σε πολύ μεγάλα τμήματά τους.

 Ειδικότερα:

μόλις το 1,1% των ελληνικών νοικοκυριών κατέχει Ομόλογα (στη Δανία το αντίστοιχο ποσοστό είναι 23,9 %,

μόλις το 4,7% κατέχει μετοχικές αξίες (στη Σουηδία, το αντίστοιχο ποσοστό είναι 38%),

μόλις το 2% κατέχει Αμοιβαία Κεφάλαια (στη Σουηδία, το αντίστοιχο ποσοστό είναι 52,3%) και

μόλις το 1,8% έχει συνάψει συμβόλαια Ασφαλειών Ζωής (στη Γερμανία, το αντίστοιχο ποσοστό είναι 28,3 %).