Φορολογική αντιμετώπιση διαφόρων εισοδημάτων

Του Απόστολου Αλωνιάτη

Πολλοί φορολογούμενοι (μπερδεύονται και ρωτούν αν το άλφα ή το βήτα ποσό θεωρείται εισόδημα και πως αυτό αντιμετωπίζεται φορολογικά). Θα πρέπει να πούμε ότι στην φορολογία εισοδήματος όλα τα ποσά που εισπράττονται από ένα φορολογούμενο, δεν έχουν την ίδια αντιμετώπιση.

Άλλα θεωρούνται φορολογητέο εισόδημα και παράγουν φόρο, άλλα είναι αφορολόγητα και άλλα φορολογούνται με ειδικό τρόπο. Τέλος υπάρχουν και τα ποσά που εισπράττονται από τους φορολογούμενους αλλά δεν εμφανίζονται στην φορολογική δήλωση, διότι θεωρούνται ως έσοδα του φορολογούμενου για κάλυψη, μέρους ή όλου, των δαπανών που έχει κάνει.

Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι:

α) Ορισμένα από τα αυτοτελώς φορολογούμενα εισοδήματα, με εξάντληση της φορολογικής υποχρέωσης πρέπει να αναγραφούν στην Δήλωση Φορολογίας Εισοδήματος Φυσικών Προσώπων, όπως τα εισοδήματα από τόκους, δικαιώματα, μερίσματα κ.λπ.

Παρ όλο που με την παρακράτηση του φόρου θεωρείται ότι εξαντλείται η φορολογική υποχρέωση του πολίτη, αν δεν αναγραφούν στην φορολογική δήλωση η δήλωση θεωρείται ανακριβής.

β) Πάνω σε αρκετά από αυτά τα εισοδήματα ο φορολογούμενος πρέπει να πληρώσει Εισφορά Αλληλεγγύης.

Φορολογική αντιμετώπιση εισοδημάτων από μια δικαστική απόφαση.

Κλασικό παράδειγμα της διαφοροποίησης της φορολογικής αντιμετώπισης των εισοδημάτων είναι η «αποζημίωση», όπως συνήθως λέμε, που παίρνει κάποιος πολίτης, με δικαστική απόφαση.

Ας πούμε ότι κάποιος εργαζόμενος είχε ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα και πήρε ένα ποσό με δικαστική απόφαση. Πριν το δηλώσουμε στην φορολογική δήλωση θα πρέπει να διαβάσουμε πολύ καλά την απόφαση και ανάλογα να χειριστούμε την εμφάνιση των ποσών στο έντυπο Ε1.

Για παράδειγμα ο πολίτης πήρε με την δικαστική απόφαση:

1. 15.000 ευρώ  για απώλεια εισοδήματος.

2. 25.000 ευρώ για τις βλάβες που προκλήθηκαν στο όχημα.

3. 20.000 ευρώ για ηθική αποζημίωση

4. 6.375 ευρώ για τόκους υπερημερίας.

Το κάθε ένα από τα προαναφερόμενα ποσά έχει την δική του αντιμετώπιση τόσο φορολογικά όσο και ως προς την εμφάνιση του στην φορολογική δήλωση.

1. Τα 15.000 ευρώ για απώλεια εισοδήματος, φορολογούνται ως έσοδα από μισθούς ή επιχειρηματική δραστηριότητα, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία( ΣτΕ 1121/1994 και 1002651/81/Α0012/ΠΟΛ.1054/11.2.2000).

(«Τέλος, θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι σε περίπτωση που η εν λόγω αποζημίωση αφορά  αποζημίωση καταβαλλομένη μηνιαίως, κατόπιν δικαστικής απόφασης ή και εφάπαξ από ασφαλιστική εταιρεία σε μισθωτό που κατέστη ανίκανος προς εργασία λόγω τροχαίου ατυχήματος, τότε η αντιμετώπιση είναι εντελώς διαφορετική, μιας και η εν λόγω αποζημίωση χαρακτηρίζεται ως εισόδημα από μισθωτές υπηρεσίες σύμφωνα και με το  1093948/1782/Α0012/7.11.2008 έγγραφο του υπουργείου Οικονομικών και δηλώνεται στους κωδικούς 301/302.)»

2. Τα 25.000 ευρώ δεν αποτελούν εισόδημα διότι έχουν δοθεί για την αποκατάσταση των ζημιών που υπέστη το όχημα (κάλυψη δαπανών που έχει κάνει ο φορολογούμενος).  Το ποσό αυτό δεν εμφανίζεται στην φορολογική δήλωση και δεν καλύπτει τεκμήρια.( 10044995/4.5.1999 και 1095688/6.11.2000)

3. Το ποσό των 20.000 ευρώ θα αναγραφεί στους κωδικούς 781-782 του εντύπου Ε1. Επί του ποσού αυτού δεν υπολογίζεται εισφορά αλληλεγγύης.

Γενικά: Στην περίπτωση που οι συγκεκριμένες αποζημιώσεις αφορούν κάλυψη ζημιών, κάλυψη ιατρικών εξόδων, ηθική βλάβη κτλ, τότε σύμφωνα με τις 1008989/121/Α0012/6.2.1995 και 1092921/1790/ Α0012/23.10.2000 διαταγές, οι  αποζημιώσεις που καταβάλλονται για κάλυψη υλικών ζημιών και σωματικών βλαβών,  κατά πάγια διοικητική και δικαστική νομολογία δεν αποτελούν εισόδημα και συνεπώς δεν φορολογούνται και ούτε υπολογίζονται για την έκτακτη εισφορά αλληλεγγύης και αναγράφονται στη δήλωση φορολογίας εισοδήματος στους κωδικούς 781/782 (τα ποσά που αποτελούν ηθική βλάβη), ως ποσά που συμβάλουν στην κάλυψη τεκμηρίων.

4. Το ποσό των 6.375 ευρώ θα αποδοθεί στον φορολογούμενο μετά την παρακράτηση από αυτό του 15% (τόκοι) και θα αναγραφεί στο κωδικό 667 το μικτό ποσό (6.375) και στον κωδικό 675 οι τόκοι (956,25).

(Σχετικά έγγραφα 1008989/121/Α0012/6.2.1995, 1092921/1790/Α0012/23.10.2000 και 1093948/1782/Α0012/7.11.2008)

Προσοχή: Η αποζημίωση λόγω θανάτου δηλώνεται στους κωδικούς 781-782

Επιδόματα που δεν θεωρούνται εισόδημα.

Να θυμίσουμε ότι με το ΔΕΑΦ Α 1079650 EΞ 2015/10.6.2015 έγγραφο της διοίκησης , δίνονται οδηγίες για την φορολογική αντιμετώπιση των επιδομάτων του ΟΑΕΔ.

Ποιο συγκεκριμένα:

Α. Τα επιδόματα ανεργίας που καταβάλλονται στους δικαιούχους, εφόσον το άθροισμα των λοιπών εισοδημάτων του άνεργου δεν υπερβαίνει ετησίως τις δέκα χιλιάδες (10.000) ευρώ, είναι εισόδημα που απαλλάσσεται από το φόρο και δηλώνεται στους κωδικούς 661-662, του έντυπου της δήλωσης φορολογίας εισοδήματος (Ε1).

Επιδόματα – βοηθήματα ανεργίας είναι τα εξής:

1. Επίδομα τακτικής ανεργίας

2. Επίδομα μακροχρόνια ανέργων

3. Ειδικό εποχικό βοήθημα

4. Ειδικό βοήθημα μετά τη λήξη επιδόματος ανεργίας

5. Ειδικό βοήθημα μετά από τρίμηνη παραμονή στο μητρώο του ΟΑΕΔ, που λαμβάνουν οι επί τρεις μήνες άνεργοι, όταν δεν συγκεντρώνουν τις προϋποθέσεις τακτικής επιδότησης.

6. Ειδικό βοήθημα αποφυλακισμένων, το οποίο λαμβάνουν όσοι εξέτισαν ποινή στερητική της ελευθερίας τους,

7. Επιδότηση νεοεισερχόμενων στην αγορά εργασίας – ΕΣΠΑ.

8. Βοήθημα αυτοτελώς και ανεξαρτήτως απασχολουμένων, το οποίο λαμβάνουν οι αυτοαπασχολούμενοι που αποδεδειγμένα διέκοψαν το επάγγελμά τους.

Β. Τα ποσά που καταβάλλονται στους δικαιούχους λόγω απώλειας του εισοδήματός τους και αντί του μισθού που θα κατέβαλαν οι εργοδότες τους ή τους δίδονται ως αμοιβή για παροχή εργασίας, χαρακτηρίζονται ως κανονικές αποδοχές και θα εμφανίζονται στους προσυμπληρωμένους κωδικούς 301-302 ή θα συμπληρώνεται από τους υπόχρεους στους κωδικούς 343-344. Τέτοια ποσά είναι:

1. Παροχές λόγω αφερεγγυότητας του εργοδότη, που είναι η πληρωμή μέρους ανεξόφλητων αποδοχών, όταν οι εργοδότες περιέλθουν σε κατάσταση παύσεως εργασιών ή αναστολής πληρωμών, ή έχουν κηρυχτεί σε πτώχευση, ή έχουν τεθεί σε εκκαθάριση.

2. Επίδομα διαθεσιμότητας, το οποίο είναι το 10% του μέσου όρου των τακτικών αποδοχών των δύο τελευταίων μηνών υπό καθεστώς πλήρους απασχόλησης, όταν ο εργοδότης θέσει τους εργαζόμενους σε διαθεσιμότητα.

3. Αποδοχές ωφελούμενων Προγραμμάτων Κοινωφελούς εργασίας, οι οποίες δίδονται έναντι παρασχεθείσας εργασίας.

Γ. 1. Η Ειδική Παροχή Προστασίας της Μητρότητας, η οποία καταβάλλεται από τον ΟΑΕΔ κατά το διάστημα που οι ασφαλισμένες στο ΙΚΑ μητέρες έχουν λάβει 6 μήνες άδεια μετά από συμφωνία με τον εργοδότη τους, αποτελεί εισόδημα απαλλασσόμενο από το φόρο. Τα καταβληθέντα ποσά είτε εμφανίζονται προσυμπληρωμένα στους κωδικούς 619-620, είτε θα συμπληρώνονται στους κωδικούς 659-660 αν δεν υπάρχει ηλεκτρονική πληροφόρηση.

2. Η Συμπληρωματική Παροχή Μητρότητας, καταβάλλεται από τον ΟΑΕΔ σε ασφαλισμένες του ΙΚΑ αντί της μαιευτικής περίθαλψης, ως συμπληρωματική παροχή αυτής που χορηγείται από το ΙΚΑ ως επίδομα κυοφορίας και λοχείας. Το επίδομα που δίδεται από το ΙΚΑ, χορηγείται για κάλυψη δαπανών και δεν είναι εισόδημα. Κατ’ ανάλογη εφαρμογή, η παροχή που καταβάλλεται από τον ΟΑΕΔ ως συμπλήρωμα της περίπτωσης αυτής, δεν αποτελεί εισόδημα, δεν καλύπτει αντικειμενικές δαπάνες και συνεπώς δεν συμπληρώνεται στη δήλωση, επειδή καταβάλλεται εφάπαξ και η πηγή προέλευσής της εξαντλείται με τον τοκετό.

Φορολογική αντιμετώπιση εξαγοράς ή λήξης ασφαλιστικού συμβολαίου.

Το ποσό που επιστρέφεται στον φορολογούμενο κατά την διακοπή ή την λήξη του ασφαλιστικού συμβολαίου διαχωρίζεται σε δυο κατηγορίες

α) στο ποσό της υπεραπόδοσης επενδύσεων μαθηματικών αποθεμάτων.

Το ποσό αυτό  αντιπροσωπεύει το καθαρό προϊόν της υπεραποδόσεως που δικαιούται από την επένδυση του συνολικού μαθηματικού αποθέματος του ασφαλιστηρίου συμβολαίου ζωής.

Για το ποσό αυτό έχει παρακρατηθεί φόρος 15% ,(αυτοτελή φορολόγηση της υπεραπόδοσης επενδύσεων μαθηματικών αποθεμάτων) και έχει εξαντληθεί η φορολογική υποχρέωση του δικαιούχου. Με την αυτοτελή αυτή φορολόγηση εξαντλείται η φορολογική υποχρέωση των δικαιούχων και δεν υπάρχει άλλη φορολογική υποχρέωση είτε το ποσό αυτό δίνεται εφάπαξ , είτε μορφή σύνταξης. Το ποσό αυτό εγγράφεται στων κωδικό 659 , έχει εισφορά αλληλεγγύης και μπορεί να καλύψει τεκμήρια.

β) στο ποσό του επενδεδυμένου κεφαλαίου.

Το ποσό αυτό  αντιπροσωπεύει την ολική αξία εξαγοράς του συμβολαίου ζωής. το δεύτερο ποσό η ασφαλιστική εταιρία το χαρακτηρίζει επιστροφή καταβληθέντων ασφαλίστρων μέχρι την ημερομηνία διακοπής του συμβολαίου.

Η επιστροφή των ασφαλίστρων (δεύτερο ποσό) δε θεωρείται εισόδημα γιατί δε συγκεντρώνει τα εννοιολογικά γνωρίσματα του εισοδήματος. Το ποσό αυτό δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κάλυψη τεκμηρίου γιατί αποτελεί το επενδεδυμένο κεφάλαιο που επιστρέφεται (Σχετ.έγγρ. 1049513/1005/26-5-2003).

Φορολογική αντιμετώπιση ληφθέντος ασφαλίσματος στο πλαίσιο προγράμματος εθελούσιας εξόδου.

Με τις διατάξεις της παρ.4 του άρθρου 15 του ν.4172/2013 ορίζεται ότι το ασφάλισμα που καταβάλλεται στο πλαίσιο ομαδικών ασφαλιστηρίων συνταξιοδοτικών συμβολαίων φορολογείται αυτοτελώς:

α) Με συντελεστή δεκαπέντε τοις εκατό (15%) για κάθε περιοδικά καταβαλλόμενη παροχή.

β) Με συντελεστή δέκα τοις εκατό (10%) για εφάπαξ καταβαλλόμενη παροχή μέχρι σαράντα χιλιάδες (40.000) ευρώ και με συντελεστή είκοσι τοις εκατό (20%) για εφάπαξ καταβαλλόμενη παροχή κατά το μέρος που υπερβαίνει τις σαράντα χιλιάδες (40.000) ευρώ.

Οι συντελεστές των ανωτέρω περιπτώσεων αυξάνονται κατά πενήντα τοις εκατό (50%) σε περίπτωση είσπραξης από τον δικαιούχο ποσού πρόωρης εξαγοράς. Δεν θεωρείται πρόωρη εξαγορά κάθε καταβολή που πραγματοποιείται σε εργαζόμενο ο οποίος έχει θεμελιώσει συνταξιοδοτικό δικαίωμα ή έχει υπερβεί το 60ο έτος της ηλικίας του, καθώς και κάθε καταβολή που γίνεται χωρίς τη βούληση του εργαζομένου, όπως σε περίπτωση απόλυσης του εργαζομένου ή πτώχευσης του εργοδότη.

Όπως έχει γίνει δεκτό με το αριθ. ΔΕΑΦ 1160724 ΕΞ 2016/3.11.2016 έγγραφο μας στην περίπτωση ομαδικών συνταξιοδοτικών ασφαλιστηρίων συμβολαίων, των οποίων η διάρκεια πληροί τις ελάχιστες προϋποθέσεις θεμελίωσης συνταξιοδοτικού δικαιώματος με βάση την κείμενη νομοθεσία (ενδεικτικά, ομαδικά συνταξιοδοτικά ασφαλιστήρια συμβόλαια με διάρκεια άνω των 15 ετών), έστω κι αν κατά τη λήξη του ομαδικού συνταξιοδοτικού ασφαλιστηρίου οι δικαιούχοι δεν συνταξιοδοτούνται πράγματι από τον ασφαλιστικό τους φορέα, η καταβολή του ασφαλίσματος δεν θεωρείται πρόωρη εξαγορά και συνεπώς εφαρμόζονται οι φορολογικοί συντελεστές των περιπτώσεων α’ και β’ της παρ. 4 του άρθρου 15 του ν.4172/2013 χωρίς την προσαύξηση του πενήντα τοις εκατό (50%).

Μετά από όλα όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω και δεδομένου ότι στην περίπτωση που λαμβάνει χώρα πρόγραμμα εθελουσίας εξόδου για τους εργαζόμενους μιας επιχείρησης, αυτοί συμμετέχουν στο εν λόγω πρόγραμμα με τη βούλησή τους, συνάγεται ότι η καταβολή του ασφαλίσματος στους εργαζομένους αυτούς στο πλαίσιο ομαδικών ασφαλιστικών συμβολαίων θεωρείται πρόωρη εξαγορά και συνεπώς εφαρμόζονται οι φορολογικοί συντελεστές των περιπτώσεων α’ και β’ της παρ. 4 του άρθρου 15 του ν.4172/2013 με την προσαύξηση του πενήντα τοις εκατό (50%). Διευκρινίζεται ότι η ανωτέρω θέση, που έγινε δεκτή με το αριθ. ΔΕΑΦ 1160724 ΕΞ 2016/3.11.2016 έγγραφο μας, ισχύει για περιπτώσεις υποχρεωτικής λήξης συμβολαίων. Αφορά δηλαδή σε περιπτώσεις που η λήξη του ομαδικού ασφαλιστήριου συμβολαίου γίνεται υποχρεωτικά και ανεξαρτήτως από τη βούληση των ασφαλισμένων.

Απόστολος Αλωνιάτης

Οικονομολόγος – Φοροτεχνικός, Α. Αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου Οικονομικών & Φορολογικών Μελετών (Ι.Ο.ΦΟ.Μ), Οικονομικός Διευθυντής της PROSVASIS AEBE, Συγγραφέας