Συνταγματικές αρχές και φορολογία

του Χαράλαμπου Τσοχαντάρη*

Πολύ συχνά διαβάζετε άρθρα ειδικών επιστημόνων που σχολιάζουν τη Συνταγματικότητα ή μη ενός νόμου ή μιας διάταξης γενικότερα. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα, με τη φορολογική καταιγίδα που έχει επιβληθεί στη χώρα μας από τους δανειστές της, οι φορολογικοί νόμοι βρίσκονται στο μάτι του κυκλώνα και όλο και περισσότεροι απ’ αυτούς βάλλονται στα ανώτατα δικαστήρια της χώρας ως αντισυνταγματικοί. Αν ποτέ αναρωτηθήκατε (εγώ το κάνω πάντα) που στηρίζονται οι νομικοί για να κάνουν αυτούς τους χαρακτηρισμούς, θα προσπαθήσουμε εδώ να δούμε με απλό τρόπο τι βασικά ισχύει.

Ο φόρος λοιπόν, αποτελεί μια χρηματική παροχή που επιβάλλεται αναγκαστικά από το κράτος σε βάρος των πολιτών, χωρίς προσωπική αντιπαροχή, για το σκοπό κάλυψης των πάσης φύσεως δημόσιων δαπανών. Υπολογίζεται ότι το 93% των εσόδων του Δημοσίου προέρχεται από την άμεση και έμμεση φορολογία. Αποτελεί ωστόσο ο φόρος σοβαρή οικονομική επιβάρυνση των πολιτών και ως εκ τούτου πρέπει να επιβάλλεται και να εισπράττεται με βάση ορισμένους νομικούς κανόνες, με τους οποίους διασφαλίζεται η προστασία των φορολογούμενων από τυχόν αυθαιρεσίες της εκτελεστικής εξουσίας.

Έτσι, σε όλα τα πολιτισμένα κράτη και στην Ελλάδα έχουν θεσπιστεί συνταγματικές διατάξεις, με τις οποίες εκπληρώνεται η φορολογική υποχρέωση των πολιτών, καθώς και αρχές με βάση τις οποίες ασκείται η φορολογική εξουσία του κράτους.

Το Σύνταγμα του 1975 καθώς και τα προγενέστερα αυτού Συντάγματα του 1952 και του 1911 συμπεριέλαβαν στα κείμενά τους διατάξεις από τις οποίες απορρέουν ορισμένες αρχές που αναφέρονται στη φορολογία. Έτσι, από τις διατάξεις του ισχύοντος Συντάγματος απορρέουν οι εξής αρχές:

-Αρχή της καθολικότητας του φόρου: Στη διάταξη της παρ. 5 του άρθρου 4 του Συντάγματος ορίζεται ότι οι Έλληνες πολίτες συνεισφέρουν αδιακρίτως στα δημόσια βάρη αναλόγως των δυνάμεών τους. Από τη διάταξη αυτή απορρέει η αρχή της καθολικότητας του φόρου, με την έννοια ότι ο φόρος πρέπει να επιβάλλεται σε όλα τα πρόσωπα που ζουν στην επικράτεια χωρίς διακρίσεις. Ο όρος «αδιακρίτως» δεν έχει την έννοια ότι περιλαμβάνονται στη φορολογία και τα πλέον ασήμαντα εισοδήματα. Η αληθής έννοια του όρου είναι ότι απαγορεύεται γενικώς η θέσπιση φορολογικών εξαιρέσεων ή εκπτώσεων και η μεροληπτική εφαρμογή των φορολογικών νόμων.

Το κράτος ωστόσο, για λόγους κοινωνικής ευαισθησίας, έχει θεσπίσει ορισμένες (γενικές) απαλλαγές, που εκ των πραγμάτων κρίνονται δικαιολογημένες.

-Αρχή της φοροδοτικής ικανότητας: Από την ίδια πιο πάνω διάταξη απορρέει η αρχή της φοροδοτικής ικανότητας, πράγμα που σημαίνει πως κάθε πολίτης πρέπει να συνεισφέρει ανάλογα με τις οικονομικές του δυνατότητες. Η φράση «αναλόγως των δυνάμεών τους» εκφράζει ουσιαστικά την επιθυμία του συνταγματικού νομοθέτη για την καθιέρωση και τη διατήρηση της προοδευτικής φορολογίας, με την οποία η φορολογική επιβάρυνση επιμερίζεται ανάλογα με το ύψος του εισοδήματος κάθε πολίτη. Οι πολίτες με το ίδιο ποσό εισοδήματος έχουν την ίδια φορολογική επιβάρυνση.

Η αρχή της φοροδοτικής ικανότητας έχει πρακτική εφαρμογή μόνο στην άμεση φορολογία, διότι στην έμμεση η φορολογική επιβάρυνση είναι η ίδια, ανεξάρτητα από τη φοροδοτική ικανότητα του πολίτη. Βεβαίως ο οικονομικά ισχυρότερος καταναλώνει περισσότερο και αποδίδει μεγαλύτερο συνολικά φόρο, παρ’ όλ’ αυτά η άμεση φορολογία θεωρείται δικαιότερη απ’ την έμμεση.

-Αρχή της φορολογικής ισότητας: Από τη διάταξη της παρ. 5 του άρθρου 4 του Συντάγματος, σε συνδυασμό με τη διάταξη της παρ. 2 του ίδιου άρθρου, σύμφωνα με την οποία οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις, απορρέει η βασική αρχή της ίσης φορολογικής μεταχείρισης των πολιτών, εφόσον βέβαια αυτοί βρίσκονται κάτω από τις ίδιες συνθήκες διαβίωσης (οικονομικές, κοινωνικές ή προσωπικές). Το Σύνταγμα απαγορεύει τις διακρίσεις μεταξύ των φορολογούμενων, διότι διαφορετικά αυτό θα ανεχόταν τη δημιουργία προνομιούχων πολιτών.

Βεβαίως, ισχυρές ομάδες πίεσης (σύλλογοι εργοδοτών, συνδικαλιστές εργαζομένων κ.λπ.) συχνά επιδιώκουν και καταφέρνουν να εξασφαλίσουν φορολογικά προνόμια για τους εαυτούς τους. Ασχέτως δικαιολογίας, η συμπεριφορά αυτή είναι αντισυνταγματική, ακόμη και αν κάποιοι απ’ αυτούς επικαλούνται το ίδιο το Σύνταγμα.

-Αρχή της νομιμότητας της φορολογίας: Στην παρ. 1 του άρθρου 78 του ισχύοντος Συντάγματος ορίζεται ότι ουδείς φόρος επιβάλλεται ή εισπράττεται χωρίς τυπικό νόμο, ο οποίος καθορίζει το υποκείμενο της φορολογίας και το εισόδημα, το είδος της περιουσίας, τις δαπάνες και τις συναλλαγές ή τις κατηγορίες στις οποίες αναφέρεται ο φόρος. Η διάταξη αυτή ενσαρκώνει την αρχή της νομιμότητας του φόρου, με την έννοια ότι δεν επιτρέπεται η επιβολή και η είσπραξη φόρου χωρίς νόμο που να τον προβλέπει ρητώς και ο οποίος ψηφίζεται από τη Βουλή, δηλαδή από τους αντιπροσώπους του λαού.

Συνέπεια των παραπάνω είναι αυτό που (θα έπρεπε να) ξέρουν όλοι οι λογιστές: Οι εγκύκλιοι διαταγές και αποφάσεις δεν είναι νόμοι. Γι’ αυτό δεσμεύουν μόνο τη διοίκηση και όχι τους πολίτες ή τη δικαιοσύνη.

-Αρχή της μερικής απαγόρευσης της αναδρομικότητας του φόρου: Με τη διάταξη της παρ. 2 του άρθρου 78 του Συντάγματος καθιερώνεται η αρχή της απαγόρευσης της αναδρομικής φορολογίας. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, φόρος ή άλλο οποιοδήποτε οικονομικό βάρος δεν μπορεί να επιβληθεί με νόμο αναδρομικής ισχύος, η οποία να εκτείνεται πέραν του προηγούμενου της επιβολής του φόρου οικονομικού έτους. Η αρχή αυτή, απόρροια του κράτους δικαίου, διασφαλίζει τους πολίτες από τυχόν αυθαιρεσίες της εκτελεστικής εξουσίας. Απλά, όχι αρκετά…

-Αρχή της βεβαιότητας του φόρου: Με τη διάταξη τέλος της παρ. 4 του άρθρου 78 του Συντάγματος, καθιερώνεται η αρχή της βεβαιότητας του φόρου. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, το αντικείμενο της φορολογίας, ο φορολογικός συντελεστής, οι απαλλαγές και οι εξαιρέσεις από τη φορολογία δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο νομοθετικής εξουσιοδότησης. Η αρχή αυτή απαιτεί τα στοιχεία αυτά της φορολογίας να είναι σαφή και καθορισμένα, ώστε η φορολογική επιβάρυνση να είναι εκ των προτέρων γνωστή σε όλους τους πολίτες.

Γι’ αυτό είναι προφανώς αντισυνταγματικό το να ψηφίζεται π.χ. το Νοέμβριο ένας νόμος για το πως φορολογείται το εισόδημα της ίδιας χρονιάς.

*Διευθυντής Παραγωγής & Υποστήριξης της PROSVASIS

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

*